دوره 9، شماره 3 - ( 6-1400 )                   جلد 9 شماره 3 صفحات 60-39 | برگشت به فهرست نسخه ها


XML English Abstract Print


Download citation:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:

Mirahmadi A, Shajari M, Pirbabaei M T. Aesthetic of Visual Perception from the Ibn haysam's Perspective in architecture (case study: Jame Mosque of Esfahan). JRIA 2021; 9 (3) :39-60
URL: http://jria.iust.ac.ir/article-1-1243-fa.html
میراحمدی احمد، شجاری مرتضی، پیربابایی محمدتقی. زیبایی‌شناسیِ ادراکِ بصری در معماری از منظر ابن‌هیثم (موردپژوهی: مسجد جامع اصفهان). پژوهش‌هاي معماري اسلامي. 1400; 9 (3) :39-60

URL: http://jria.iust.ac.ir/article-1-1243-fa.html


چکیده:   (5800 مشاهده)
ابن‌هیثم در رساله المناظر، با روشی مبتنی بر فرآیندِ ادراکِ کیفیاتِ بصریِ شیءِ مرئی، «زیبایی» را تبیین کرده‌است که دیدگاهی خاص و متفاوت از آرای رایج فلاسفه و اندیشمندان آن اعصار به‌حساب می‌آید. ایشان زیبایی را حاصل تعامل 22 کیفیتِ بصری در فرآیند ادراک می­داند که نقش هر یک از کیفیات بصری در این فرآیند، یکسان نیست. بعضی کیفیات مانند نور و رنگ به‌تنهایی، بعضی دیگر در ترکیبِ باهم و بعضی هم با قرارگیری در تناسبی کلی، باعث خلق زیبایی می‌شوند. در این پژوهش، فرآیند ادراک و آرای زیبایی‌شناسانه ابن‌هیثم تحلیل و نقش آن در معماری بررسی شد. در راستای تبیین بهتر موضوع و تدقیق در نتایج، مسجد جامع اصفهان با پیشینه بیش از هزار سال تاریخِ معماری، مورد مطالعه قرارگرفت. پژوهش از نوع کیفی و به روش توصیفی تحلیلی است. بدین منظور، ابتدا اطلاعات حاصل از مطالعات کتابخانه­ای و منابع اسنادی، مورد بررسی قرارگرفت؛ و سپس با رویکرد تطبیقیِ موردمحور، زیبایی از منظر ابن‌هیثم در مسجد جامع اصفهان، تحلیل و ارزیابی شد. طبق آرای ابن‌هیثم، قوای ظاهری و باطنی نفس، هر دو در فرآیند ادراک نقش دارند و این ادراک در سه سطح حسی، معرفتی و استدلالی، حاصل می‌گردد. ادراکِحسیِ پدیده‌های مرئی با حسِ بینایی صورت می‌پذیرد. ادراکِ معرفتی و ادراکِ استدلالی در ادامه ادراکِ حسی می‌آید و براساس نوع کیفیتِ بصریِ قابلِ ادراک و نیاز مخاطب به انجام تمییز، قیاس و تأمل در اشیا و استفاده از قوه ذهن و حافظه در فرآیند ادراک، انجام می‌شود. نتایج بدست آمده، مشخص می‌کند که ابن‌هیثم ماهیت زیبایی را نه مطلقا عینی یا ذهنی، بلکه ترکیبی از عین و ذهن می‌داند. همچنین، ایشان مراتب مختلفی از ادراک را مطرح می‌نماید که با توجه به زمانِ فرآیندِ ادراک، به‌صورت ادراکِ اجمالی (درآنِ‌واحد) یا ادراکِ تأملی (با دِرَنگ) است و با میزان آشناییِ مخاطب با شیءِ قابلِ ادراک و استفاده وی از قدرتِ تحلیلِ ذهنی رابطه دارد. در معماری به واسطه ارتباط مخاطب با بنا، مبحث زیبایی و ادراک اهمیت زیادی دارد. آگاهی معماران با فرآیند ادراک، این امکان را ایجاد می‌کند تا در فضای معماری با استفاده از سطوح و مراتب مختلف ادراکی، باعث تعامل و توجه بیشتر مخاطب با بنا گردد. از طرفی، کیفیات بصری موجود در فرآیند ادراک، قابل تعمیم در معماری بوده و می‌تواند به تحلیل زیبایی‌شناسی اثر، کمک‌‌‌نماید.
متن کامل [PDF 1603 kb]   (918 دریافت)    

فهرست منابع
1. ابن‌هیثم، علی‌بن‌حسن‌بن‌حسن. 1983. المناظر؛ المقالات: 1-2-3. فی الابصار علی الاستقامه، حققها و راجعها علی الترجمه اللاتینیه عبدالحمید صبره. کویت: المجلس الوطنی للثقافه و الفنون و الآداب.
2. آداجیان، تامس و سارتول، کریسپین. 1395. دانشنامه فلسفه استنفورد: تعریف هنر و زیبایی. ترجمه فائزه جعفریان. تهران: ققنوس.
3. بلخاری‌قهی، حسن. 1387. معنا و مفهوم «زیبایی» در «المناظر» و «تنقیح‌المناظر». تهران: فرهنگستان هنر جمهوری اسلامی ایران.
4. بلخاری‌قهی، حسن. 1397. زیبایی‌شناسی در حکمت اسلامی و فلسفه غربی. تهران: دانشگاه تهران.
5. پیرنیا، محمدکریم. 1386. سبک¬شناسی معماری ایرانی. تهران: سروش دانش.
6. تاتارکیویچ، ووادیسواف. 1392. تاریخ زیبایی‌شناسی قرون وسطا. جلد اول. ترجمه سید جواد فندرسکی. تهران: نشر علم.
7. تاتارکیویچ، ووادیسواف. 1396. تاریخ زیبایی‌شناسی قرون وسطا. جلد دوم. ترجمه محمود عمادیان و سید جواد فندرسکی. تهران: نشر علم.
8. حاجی‌قاسمی، کامبیز. 1383. گنجنامه؛ دفتر هفتم: مساجد جامع (بخش اول). تهران: روزنه.
9. حسین‌زاده، محمد. 1385. حواس باطنی از منظر معرفت‌شناسی. معرفت فلسفی. شماره 4. سال 3. صص 65-108.
10. دادخواه، پژمان و حاتم، غلامعلی. 1392. جستاری بر تزئینات صفه استاد مسجد جامع اصفهان. فصلنامه هنرهای تجسمی نقش‌مایه. شماره 16. سال 5. صص 7-14.
11. دلفانی، پروانه و بنی‌اردلان، اسماعیل. 1397. تاثیر نظریه ابصار ابن‌هیثم بر رواج پرسپکتیو خطی در نقاشی دوره رنسانس. تاریخ و تمدن. شماره 28. سال 14. صص 159-183.
12. ذال‌حسینی، علی. 1386. ابن‌هیثم و علم مناظر. فقه و تاریخ تمدن. شماره 12. سال 3. صص 63-82.
13. ریگین، چارلز. 1394. روش تطبیقی: فراسوی راهبردهای کمی و کیفی. ترجمه: محمد فاضلی. تهران: آگه.
14. شاپوریان، رضا. 1349. اطلاعات درباره ابن‌الهیثم بصری و اثر مشهورش کتاب المناظر. خرد و کوشش. شماره 6. صص 246-235.
15. طاهری، اسحاق. 1388. نفس و قوای آن از دیدگاه ارسطو. ابن‌سینا و صدرالدین‌شیرازی. قم: موسسه بوستان کتاب.
16. طباطبایی، صالح. 1378. ابن‌هیثم: فیزیکدان اسلامی. ترجمه و تالیف صالح طباطبایی. تهران: روزنه.
17. فارسی، کمال‌الدین. 1109 ه.ق. تنقیح المناظر لذوی الابصار و البصائر {نسخه خطی}. نگهداری در کتابخانه مجلس شورای اسلامی.
18. فارسی، کمال‌الدین. 1347 ه.ق. تنقیح المناظر لذوی الابصار و البصائر. حیدرآباد دکن. بمطبعه مجلس دائره المعارف العثمانیه الکائنه فی الهند.
19. فلوطین، 1389. دوره آثار فلوطین «تاسوعات». ترجمه محمدحسن لطفی. تهران: خوارزمی.
20. کشمیری، مریم و رهبرنیا، زهرا. 1397. تبیین الگوپردازی. ریزنگاری و حجم‌پردازی در نگارگری ایرانی بر پایه مبانی ادراک در المناظر ابن‌هیثم. مبانی نظری هنرهای تجسمی. شماره 6. صص 20-5.
21. لنگ، جان. 1390. آفرینش نظریه معماری (نقش علوم رفتاری در طراحی محیط). ترجمه علیرضا عینی¬فر. تهران: دانشگاه تهران.
22. نجیب‌اغلو، گلرو. 1389. هندسه و تزئین در معماری اسلامی (طومار توپکایی). ترجمه مهرداد قیومی بیدهندی. تهران: روزنه.
23. نظیف، مصطفی. 1394. ابن‌هیثم و دانش نورشناسی: آراء و اکتشافات. ترجمه فاطمه موحدی محصل توسی. تهران: دانشگاه تهران و شهید باهنر کرمان.

ارسال نظر درباره این مقاله : نام کاربری یا پست الکترونیک شما:
CAPTCHA

ارسال پیام به نویسنده مسئول


بازنشر اطلاعات
Creative Commons License این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است.

کلیه حقوق این وب سایت متعلق به مجله پژوهش های معماری اسلامی می باشد.

طراحی و برنامه نویسی : یکتاوب افزار شرق

© 2024 CC BY-NC 4.0 | Iran University of Science & Technology

Designed & Developed by : Yektaweb