دوره 9، شماره 3 - ( 6-1400 )
جلد 9 شماره 3 صفحات 60-39 |
برگشت به فهرست نسخه ها
Download citation:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
Mirahmadi A, Shajari M, Pirbabaei M T. Aesthetic of Visual Perception from the Ibn haysam's Perspective in architecture (case study: Jame Mosque of Esfahan). JRIA 2021; 9 (3) :39-60
URL: http://jria.iust.ac.ir/article-1-1243-fa.html
URL: http://jria.iust.ac.ir/article-1-1243-fa.html
میراحمدی احمد، شجاری مرتضی، پیربابایی محمدتقی. زیبایی‌شناسیِ ادراکِ بصری در معماری از منظر ابن‌هیثم (موردپژوهی: مسجد جامع اصفهان). پژوهش‌هاي معماري اسلامي. 1400; 9 (3) :39-60
چکیده: (5860 مشاهده)
ابن‌هیثم در رساله المناظر، با روشی مبتنی بر فرآیندِ ادراکِ کیفیاتِ بصریِ شیءِ مرئی، «زیبایی» را تبیین کرده‌است که دیدگاهی خاص و متفاوت از آرای رایج فلاسفه و اندیشمندان آن اعصار به‌حساب می‌آید. ایشان زیبایی را حاصل تعامل 22 کیفیتِ بصری در فرآیند ادراک میداند که نقش هر یک از کیفیات بصری در این فرآیند، یکسان نیست. بعضی کیفیات مانند نور و رنگ به‌تنهایی، بعضی دیگر در ترکیبِ باهم و بعضی هم با قرارگیری در تناسبی کلی، باعث خلق زیبایی می‌شوند. در این پژوهش، فرآیند ادراک و آرای زیبایی‌شناسانه ابن‌هیثم تحلیل و نقش آن در معماری بررسی شد. در راستای تبیین بهتر موضوع و تدقیق در نتایج، مسجد جامع اصفهان با پیشینه بیش از هزار سال تاریخِ معماری، مورد مطالعه قرارگرفت. پژوهش از نوع کیفی و به روش توصیفی تحلیلی است. بدین منظور، ابتدا اطلاعات حاصل از مطالعات کتابخانهای و منابع اسنادی، مورد بررسی قرارگرفت؛ و سپس با رویکرد تطبیقیِ موردمحور، زیبایی از منظر ابن‌هیثم در مسجد جامع اصفهان، تحلیل و ارزیابی شد. طبق آرای ابن‌هیثم، قوای ظاهری و باطنی نفس، هر دو در فرآیند ادراک نقش دارند و این ادراک در سه سطح حسی، معرفتی و استدلالی، حاصل می‌گردد. ادراکِ‌حسیِ پدیده‌های مرئی با حسِ بینایی صورت می‌پذیرد. ادراکِ معرفتی و ادراکِ استدلالی در ادامه ادراکِ حسی می‌آید و براساس نوع کیفیتِ بصریِ قابلِ ادراک و نیاز مخاطب به انجام تمییز، قیاس و تأمل در اشیا و استفاده از قوه ذهن و حافظه در فرآیند ادراک، انجام می‌شود. نتایج بدست آمده، مشخص می‌کند که ابن‌هیثم ماهیت زیبایی را نه مطلقا عینی یا ذهنی، بلکه ترکیبی از عین و ذهن میداند. همچنین، ایشان مراتب مختلفی از ادراک را مطرح می‌نماید که با توجه به زمانِ فرآیندِ ادراک، به‌صورت ادراکِ اجمالی (درآنِ‌واحد) یا ادراکِ تأملی (با دِرَنگ) است و با میزان آشناییِ مخاطب با شیءِ قابلِ ادراک و استفاده وی از قدرتِ تحلیلِ ذهنی رابطه دارد. در معماری به واسطه ارتباط مخاطب با بنا، مبحث زیبایی و ادراک اهمیت زیادی دارد. آگاهی معماران با فرآیند ادراک، این امکان را ایجاد می‌کند تا در فضای معماری با استفاده از سطوح و مراتب مختلف ادراکی، باعث تعامل و توجه بیشتر مخاطب با بنا گردد. از طرفی، کیفیات بصری موجود در فرآیند ادراک، قابل تعمیم در معماری بوده و می‌تواند به تحلیل زیبایی‌شناسی اثر، کمک‌‌‌نماید.
نوع مطالعه: پژوهشي |
موضوع مقاله:
مطالعات موضوعی در معماری و شهرسازی اسلامی (مانند ايده های فضائی- هندسی، نمادها، آرايه ها، احجام و غیره)
دریافت: 1399/1/25 | پذیرش: 1399/12/4 | انتشار: 1400/6/31
دریافت: 1399/1/25 | پذیرش: 1399/12/4 | انتشار: 1400/6/31
فهرست منابع
1. ابن‌هیثم، علی‌بن‌حسن‌بن‌حسن. 1983. المناظر؛ المقالات: 1-2-3. فی الابصار علی الاستقامه، حققها و راجعها علی الترجمه اللاتینیه عبدالحمید صبره. کویت: المجلس الوطنی للثقافه و الفنون و الآداب.
2. آداجیان، تامس و سارتول، کریسپین. 1395. دانشنامه فلسفه استنفورد: تعریف هنر و زیبایی. ترجمه فائزه جعفریان. تهران: ققنوس.
3. بلخاری‌قهی، حسن. 1387. معنا و مفهوم «زیبایی» در «المناظر» و «تنقیح‌المناظر». تهران: فرهنگستان هنر جمهوری اسلامی ایران.
4. بلخاری‌قهی، حسن. 1397. زیبایی‌شناسی در حکمت اسلامی و فلسفه غربی. تهران: دانشگاه تهران.
5. پیرنیا، محمدکریم. 1386. سبک¬شناسی معماری ایرانی. تهران: سروش دانش.
6. تاتارکیویچ، ووادیسواف. 1392. تاریخ زیبایی‌شناسی قرون وسطا. جلد اول. ترجمه سید جواد فندرسکی. تهران: نشر علم.
7. تاتارکیویچ، ووادیسواف. 1396. تاریخ زیبایی‌شناسی قرون وسطا. جلد دوم. ترجمه محمود عمادیان و سید جواد فندرسکی. تهران: نشر علم.
8. حاجی‌قاسمی، کامبیز. 1383. گنجنامه؛ دفتر هفتم: مساجد جامع (بخش اول). تهران: روزنه.
9. حسین‌زاده، محمد. 1385. حواس باطنی از منظر معرفت‌شناسی. معرفت فلسفی. شماره 4. سال 3. صص 65-108.
10. دادخواه، پژمان و حاتم، غلامعلی. 1392. جستاری بر تزئینات صفه استاد مسجد جامع اصفهان. فصلنامه هنرهای تجسمی نقش‌مایه. شماره 16. سال 5. صص 7-14.
11. دلفانی، پروانه و بنی‌اردلان، اسماعیل. 1397. تاثیر نظریه ابصار ابن‌هیثم بر رواج پرسپکتیو خطی در نقاشی دوره رنسانس. تاریخ و تمدن. شماره 28. سال 14. صص 159-183.
12. ذال‌حسینی، علی. 1386. ابن‌هیثم و علم مناظر. فقه و تاریخ تمدن. شماره 12. سال 3. صص 63-82.
13. ریگین، چارلز. 1394. روش تطبیقی: فراسوی راهبردهای کمی و کیفی. ترجمه: محمد فاضلی. تهران: آگه.
14. شاپوریان، رضا. 1349. اطلاعات درباره ابن‌الهیثم بصری و اثر مشهورش کتاب المناظر. خرد و کوشش. شماره 6. صص 246-235.
15. طاهری، اسحاق. 1388. نفس و قوای آن از دیدگاه ارسطو. ابن‌سینا و صدرالدین‌شیرازی. قم: موسسه بوستان کتاب.
16. طباطبایی، صالح. 1378. ابن‌هیثم: فیزیکدان اسلامی. ترجمه و تالیف صالح طباطبایی. تهران: روزنه.
17. فارسی، کمال‌الدین. 1109 ه.ق. تنقیح المناظر لذوی الابصار و البصائر {نسخه خطی}. نگهداری در کتابخانه مجلس شورای اسلامی.
18. فارسی، کمال‌الدین. 1347 ه.ق. تنقیح المناظر لذوی الابصار و البصائر. حیدرآباد دکن. بمطبعه مجلس دائره المعارف العثمانیه الکائنه فی الهند.
19. فلوطین، 1389. دوره آثار فلوطین «تاسوعات». ترجمه محمدحسن لطفی. تهران: خوارزمی.
20. کشمیری، مریم و رهبرنیا، زهرا. 1397. تبیین الگوپردازی. ریزنگاری و حجم‌پردازی در نگارگری ایرانی بر پایه مبانی ادراک در المناظر ابن‌هیثم. مبانی نظری هنرهای تجسمی. شماره 6. صص 20-5.
21. لنگ، جان. 1390. آفرینش نظریه معماری (نقش علوم رفتاری در طراحی محیط). ترجمه علیرضا عینی¬فر. تهران: دانشگاه تهران.
22. نجیب‌اغلو، گلرو. 1389. هندسه و تزئین در معماری اسلامی (طومار توپکایی). ترجمه مهرداد قیومی بیدهندی. تهران: روزنه.
23. نظیف، مصطفی. 1394. ابن‌هیثم و دانش نورشناسی: آراء و اکتشافات. ترجمه فاطمه موحدی محصل توسی. تهران: دانشگاه تهران و شهید باهنر کرمان.
ارسال پیام به نویسنده مسئول
| بازنشر اطلاعات | |
 |
این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است. |
Journal of Researches in Islamic Architecture is licensed under a Creative Commons Attribution-ShareAlike 4.0 International License.
