دوره ۱۲، شماره ۲ - ( ۴-۱۴۰۳ )
جلد ۱۲ شماره ۲ صفحات ۹۵-۷۵ |
برگشت به فهرست نسخه ها
Download citation:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
ezzati kar,olia Z, belali oskui A, jamali Y, monadi A. (2024). Explanation of the Relationship Between Single-Courtyard and Double-Courtyard (Inner and Outer) Plans Pattern with the Spatial Organization of Historical Houses (Case Studies: Qajar Period Houses in Tabriz). JRIA. 12(2), 75-95. doi:10.61186/jria.12.2.5
URL: http://jria.iust.ac.ir/article-1-1717-fa.html
URL: http://jria.iust.ac.ir/article-1-1717-fa.html
عزتی کرعلیا زهرا، بلالی اسکویی ازیتا، جمالی یحیی، منادی عارف. تبیین ارتباط الگوی پلان‌های تکحیاطه و دو‌‌حیاطه (اندرونی و بیرونی) با سازمان فضایی خانه‌های تاریخی (نمونه‌های موردی: خانه‌های دوره‌ی قاجار شهر تبریز) پژوهش‌هاي معماري اسلامي ۱۴۰۳; ۱۲ (۲) :۹۵-۷۵ ۱۰,۶۱۱۸۶/jria.۱۲.۲.۵
زهرا عزتی کرعلیا۱ 
، ازیتا بلالی اسکویی* ۱، یحیی جمالی۲ ، عارف منادی۳
، ازیتا بلالی اسکویی* ۱، یحیی جمالی۲ ، عارف منادی۳
۱- گروه معماری، دانشگاه هنر اسلامی تبریز، تبریز، ایران
۲- گروه معماری، دانشگاه هنر اصفهان، اصفهان، ایران
۳- گروه معماری و شهرسازی، دانشگاه میزان تبریز، تبریز، ایران
۲- گروه معماری، دانشگاه هنر اصفهان، اصفهان، ایران
۳- گروه معماری و شهرسازی، دانشگاه میزان تبریز، تبریز، ایران
چکیده: (۵۸۷۲ مشاهده)
حیاط از جمله فضاهای اصلی خانه‌ها به خصوص در معماری سنتی ایران بوده است که نقش بسزایی در شکل‌گیری نظام فضایی خانه‌ها داشته است. سوال اصلی پژوهش این است که چه ارتباطی میان سازماندهی فضایی خانه‌های تاریخی تکحیاطه و دو‌‌حیاطه با تعداد حیاط‌ها برقرار است؛ و هدف پژوهش، کشف ارتباط میان تعداد حیاط‌ها با سازمان فضایی خانه‌های تاریخی است. به این منظور، مولفه‌های تأثیرگذار بر سازمان فضایی خانه‌های تاریخی مورد مطالعه قرار گرفته و با روش توصیفی- تحلیلی و با رویکرد کیفی، به تجزیه و تحلیل مولفه‌ها در نمونه‌های موردی پرداخته شده است. جامعه‌ی آماری، خانه‌های قاجاری تکحیاطه و دو‌‌حیاطه شهر تبریز می‌باشد. بر اساس یافته‌های پژوهش، در خانه‌های تکحیاطه و دو‌‌حیاطه عوامل مختلفی نظیر هندسه چیدمان فضایی (الگوی چیدمان مرکزی و شعاعی و الگوی هندسی فضای پیرامون حیاط‌ها)، محوربندی (محورهای حرکتی داخلی و خارجی، محور بصری و محور تقارن) و سلسله‌مراتب فضایی و دسترسی (کشیدگی حیاط‌ها، عمق فضاها نسبت به ورودی و نفوذپذیری) در مجموع نشانگر نوع خاصی از سازمان فضایی مرتبط با هر یک از دو گونه‌ی مذکور است. بررسی هندسه چیدمان فضایی نشانگر تفاوت در نوع قرارگیری فضاها نسبت به حیاط، تفاوت در توده‌گذاری و تعداد جبهه‌های ساخته شده پیرامون حیاط، میزان درونگرایی نسبت به نوع حیاط، و غیره است. بررسی محوربندی نشانگر تفاوت‌های موجود در مسیرهای حرکتی و ارتباطات درون فضایی، تفاوت در جهت محورهای بصری و در نحوه‌ی رعایت تقارن، و غیره است. بررسی سلسله‌مراتب نشانگر تفاوت در تقسیم عرصه‌های خانه، تفاوت در قرارگیری فضاها در عمق‌های مختلف نسبت به ورودی با توجه به کاربری آنها، و غیره است.
نوع مطالعه: پژوهشي |
موضوع مقاله:
مطالعات موضوعی در معماری و شهرسازی اسلامی (مانند ايده های فضائی- هندسی، نمادها، آرايه ها، احجام و غیره)
دریافت: 1402/8/22 | پذیرش: 1403/4/18 | انتشار: 1403/4/24
دریافت: 1402/8/22 | پذیرش: 1403/4/18 | انتشار: 1403/4/24
فهرست منابع
۱. اسماعیلی سنگری، حسین و عمرانی، بهروز. ۱۳۹۳. تاریخ و معماری خانه‌های تبریز قدیم. تبریز: فروزش.
۲. پیوسته‌گر، یعقوب و حیدری، علی‌اکبر و کیایی، مریم. ۱۳۹۵. «ارزیابی نقش حیاط در ارتقای راندمان عملکردی خانه». صفه. دوره ۲۶. شماره ۷۳. صص ۳۹-۶۰. https://dorl.net/dor/۲۰,۱۰۰۱.۱.۱۶۸۳۸۷۰.۱۳۹۵.۲۶.۲.۳.۸
۳. تقی‌زاده، علیرضا و تقوایی، ویدا. ۱۳۹۸. «محوربندی فضایی، سیر تجلی وحدت در کثرت در معماری خانه‌های سنتی شوشتر نمونه موردی: خانه امین‌زاده و خانه گازر». هویت شهر. سال ۱۳. شماره ۴۰. صص ۹۱-۱۰۸. https://dorl.net/dor/۲۰,۱۰۰۱.۱.۱۷۳۵۹۵۶۲.۱۳۹۸.۱۳.۴.۷.۹
۴. جمالی، سیروس و خندانی، نادیا. ۱۳۹۹. «مطالعه تطبیقی ساختار کالبدی خانه‌های سنتی دوره قاجار - نمونه موردی: شهر تهران و تبریز». شباک. دوره ۶. شماره ۴ (پیاپی ۵۵). صص ۱۴۳-۱۵۴.
۵. چینگ، فرانسیس دی‌کی. ۱۹۴۳. معماری، فرم، فضا و نظم. ترجمه کورش محمودی ده‌ده بیگلو و رضا بصیری مژدهی. تهران: آینده‌سازان، شهراب.
۶. حاجیان، مینا و تاجر، سعیدعلی و مهدوی‌نژاد، محمدجواد. ۱۳۹۹. «تأثیر حیاط در شکل‌گیری پیکربندی خانه‌های سنتی ایران در کاشان». معماری و شهرسازی آرمان‌شهر. دوره ۱۳. شماره ۳۰. صص ۴۳-۵۵. [DOI:۱۰,۲۲۰۳۴/aaud.۲۰۲۰.۱۳۳۶۶۷.۱۵۵۴]
۷. حجت، عیسی. ۱۳۸۹. مشق معماری. تهران: دانشگاه تهران.
۸. حسنی، کیانوش و نوروزبرازجانی، ویدا و نصیرسلامی، محمدرضا. ۱۳۹۵. «بازخوانی فرم حیاط و فضاهای وابسته آن با استفاده از دستور زبان شکل در معماری در یکصد خانه دوره قاجار شهرکاشان». باغ نظر. سال ۱۳. شماره ۴۴. صص ۶۵-۷۶.
۹. حق‌جو، امیر و سلطان‌زاده، حسین و تهرانی، فرهاد و آیوزیان، سیمون. ۱۳۹۸. «سیر تحول اندام‌های اصلی خانه‌های تبریز از دوره‌ی قاجار تا دوره‌ی پهلوی دوم». صفه. شماره ۸۶. صص ۱۲۱-۱۴۰. [DOI:۱۰,۲۹۲۵۲/soffeh.۲۹.۳.۱۲۱]
۱۰. حق‌لسان، مسعود و ایرانی، مهری و نیکنام، سودا. ۱۳۹۹. «مطالعه سیر تحول ساختار فضایی خانه‌های سنتی ایرانی از بعد کالبدی و ارتباطی با روش نحو فضا - نمونه موردی: خانه‌های دوره قاجاریه و پهلوی تبریز». مسکن و محیط روستا. دوره ۳۹. شماره ۱۷۲. صص ۱۷-۳۲. http://dx.doi.org/DOI:%۲۰۱۰,۲۲۰۳۴/۳۹.۱۷۲.۱۷
۱۱. حیدری، علی اکبر و قاسمیان‌اصل، عیسی و کیایی، مریم. ۱۳۹۶. «تحلیل ساختار فضایی خانه‌های سنتی ایران با استفاده از روش نحو فضا مطالعه موردی: مقایسه خانه‌های یزد، کاشان و اصفهان». مطالعات شهر ایرانی اسلامی. دوره ۷. شماره ۲۸. صص ۲۱-۳۳.
۱۲. راستجو، سیده سولماز و بمانیان، محمدرضا. ۱۳۹۸. «گونه‌شناسی ساختار فضایی خانه معاصر ایرانی با تکیه بر محرمیت و سلسله مراتب - نمونه موردی: خانه‌های تهران در دهه‌های ۵۰، ۶۰، ۷۰ و ۸۰». هنرهای زیبا - معماری و شهرسازی. دوره ۲۴. شماره ۲. صص ۴۹-۵۸. [DOI:۱۰,۲۲۰۵۹/jfaup.۲۰۲۰.۲۷۱۳۳۰.۶۷۲۱۷۹]
۱۳. زارعی، هانی. ۱۳۹۴. معماری خانه‌های شیراز - دوره‌ی قاجاریه. تهران: سمیرا.
۱۴. زینلیان، نفیسه و اخوت، هانیه. ۱۳۹۶. «ساختارشناسی حیاط در خانه‌های قجری اقلیم گرم و خشک و گرم و مرطوب با تمرکز بر گونه‌ی حیاط مرکزی - مطالعه موردی: خانه‌های یزد و دزفول». مطالعات شهر ایرانی اسلامی. سال ۸. شماره ۳۰. صص ۱۵- ۲۹.
۱۵. سازمان میراث فرهنگی و گردشگری استان آذربایجان‌شرقی.
۱۶. سیفیان، محمدکاظم و محمودی، محمدرضا. ۱۳۸۶. «محرمیت در معماری سنتی ایران». هویت شهر. سال ۱. شماره ۱. صص ۳-۱۴. https://dorl.net/dor/۲۰,۱۰۰۱.۱.۱۷۳۵۹۵۶۲.۱۳۸۶.۱.۱.۱.۳
۱۷. شاطری وایقان، امید و دبدبه، محمد. ۱۳۹۸. «ساختار معماری خانه‌های تاریخی ایران؛ دوره‌ی قاجار». شباک. سال ۵. شماره ۴۶. صص ۱۴۹-۱۶۴.
۱۸. شاهزمانی سیچانی، لادن و قاسمی سیچانی، مریم. ۱۳۹۶. «تحلیل هندسه پلان مسکن‌های آغاز سده معاصر در اصفهان بر پایه سازماندهی فضایی». مدیریت شهری. دوره ۱۶. شماره ۴۹. صص ۱۳۳-۱۴۹.
۱۹. شیخ بهایی، امیررضا. ۱۳۹۸. «بررسی اصل درونگرایی در مسکن ایرانی بر اساس نظریه نحو فضا- مطالعه موردی: خانه‌های سنتی اقلیم گرم و خشک». مدیریت شهری. شماره ۵۴. صص ۶۳-۷۸.
۲۰. طاهری سرمد، فائزه و عینی‌فر، علیرضا و شاهچراغی، آزاده. ۱۳۹۸. «مقایسه‌ی تطبیقی گونه‌شناسی سازمان فضایی و عناصر کالبدی دوره‌های قاجار و پهلوی خانه‌های سنتی شهر کرمانشاه». پژوهش‌های باستان‌شناسی ایران. دوره ۹. شماره ۲۳. صص ۱۴۹-۱۶۸. [DOI:۱۰,۲۲۰۸۴/nbsh.۲۰۱۹.۱۸۴۴۴.۱۸۹۵]
۲۱. غفوریان، میترا و پی‌سخن، مینا و حصاری، الهام. ۱۳۹۶. «گونه‌شناسی سازمان فضایی و سلسله مراتب ورود در خانه‌های ایرانی با تاکید بر محرمیت». برنامه‌ریزی و توسعه کالبدی. دوره ۲. شماره ۳ (پیاپی ۷). صص ۱۲۹-۱۴۴.
۲۲. فلامکی، محمد منصور. ۱۳۹۱. اصل‌ها و خوانش معماری ایرانی. تهران: موسسه علمی فرهنگی فضا.
۲۳. کی‌نژاد، محمدعلی و شیرازی، محمدرضا. ۱۳۸۸. خانه‌های قدیمی تبریز. جلد اول. تبریز: دانشگاه هنر اسلامی تبریز.
۲۴. لبیب زاده، راضیه و نقره کار، عبدالحمید و حمزه نژاد، مهدی و خان محمدی، محمدعلی. ۱۳۹۴. «بازخوانی سازمان فضایی خانه بر اساس متون اسلامی به روش EBS و تطبیق آن با اولویت های روابط فضایی از دیدگاه الکساندر و لنگ». مطالعات شهر ایرانی اسلامی. دوره ۶. شماره ۲۲. صص ۵-۲۱.
۲۵. مرادی، ساسان و متین، مهرداد و فیاض، ریما و دهباشی شریف، مزین. ۱۳۹۷. «گونه‌شناسی خانه‌های سنتی حیاط‌دار تبریز بر اساس معیارهای کالبدی موثر بر عملکرد اقلیمی حیاط مرکزی». مدیریت شهری. شماره ۵۱. صص ۸۷-۱۰۵.
۲۶. مهاجرمیلانی، آزاده و عینی فر، علیرضا. ۱۳۹۸. «بازشناسی سازمان فضایی مسکن متداول تهران». هنرهای زیبا - معماری و شهرسازی. دوره ۲۴. شماره ۱. صص ۴۵-۵۶. [DOI:۱۰,۲۲۰۵۹/jfaup.۲۰۱۹.۲۶۹۹۸۳.۶۷۲۱۶۳]
۲۷. نوایی، کامبیز و حاج قاسمی، کامبیز. ۱۳۹۰. خشت و خیال. تهران: سروش.
۲۸. هاشمی زرج آباد، حسن و زارعی، علی و تقوی، عابد. ۱۳۹۳. «درونگرایی و بازتاب اصل محرمیت در معماری ایرانی - اسلامی نمونه پژوهش میدانی؛ خانه‌های تاریخی بیرجند». پژوهشنامه خراسان بزرگ. دوره ۵. شماره ۱۷. صص ۸۳-۹۷. https://dorl.net/dor/۲۰,۱۰۰۱.۱.۲۲۵۱۶۱۳۱.۱۳۹۳.۴.۱۷.۶.۲
29. Amiriparyan, P., & Kiani, Z. (2016). Analyzing the Homogenous Nature of Central Courtyard Structure in Formation of Iranian Traditional Houses. Procedia - Social and Behavioral Sciences. 216, 905-915. http://dx.doi.org/10.1016/j.sbspro.2015.12.087 [DOI:10.1016/j.sbspro.2015.12.087]
30. Ching, Francis DK., 1943, "Architecture, Form, Space and Order", Tehran: Ayndehsazan, Shahrab.
31. Cultural Heritage and Tourism Organization of East Azarbaijan Province.
32. Esmaili Sangari, H. & Omrani, B., 2014, History and Architecture of Old Tabriz Houses, Tabriz: Forozesh.
33. Falamaki, M., 2012, Principles and Reading of Iranian Architecture, Tehran: Space Institute.
34. Ghafourian, M. & Peysokhan, M. & Hesari, E., 2017, "Typology of Spatial Configuration and Hierarchy of Entry in Iranian Houses Concentrating the Issue of Privacy", Journal Of Physical Development Planning, 2(3(7)): 129-144.
35. Hagjoo, A. & Soltanzadeh, H. & Tehrani, F. & Aivazian, S., 2019, "The Development of Essential Elements of Tabriz Houses from Qajar to Early Pahlavi Periods", Soffeh, 29(86): 121-140. [DOI:10.29252/soffeh.29.3.121]
36. Haghlesan, M. & Irani, M. & Niknam, S., 2021, "The Study of Spatial Evolution in the Traditional Houses of Iran with Emphasis on the Aspects of Physical and Spatial Relationship using the Space Syntax (Case study: Qajar and Pahlavi houses in Tabriz)", Housing and rural environment, 39(172): 17-32.
37. Hajian, M. & AliTajer, S. & Mahdavinejad, M., 2020, "The Influence of Courtyard on the Formation of Iranian Traditional Houses Configuration in Kashan", Armanshahr, 13(30): 43-55.
38. Hasani, K. & Norouz Borazjani, V. & Nasirsalami, M., 2017, "Reread of the Courts Form and Related Spaces wth Shape Grammar (Case Stuady: 100 Houses of Qajar Dynasty in Kashan City)", Baghe Nazar, 13(44): 65-76.
39. Hashemi Zarjabad, H. & Zarei, A. & Taghavi, A., 2015, "Introversion and Reflection of Confidentiality Principle in Iranian Architecture Field Survey Research: Historical Houses of Birjand", Great Khorasan Research Journal, 5(17): 83-97.
40. Hessari, P., & Chegeni, F. (2021). The Impact of Environmental Construction on the Spatial Configuration of Traditional Iranian Housing (Case Study: Comparison of Dezful and Boroujerd Traditional Housing). Journal of Architecture and Urbanism. 45(1), 50-59. [DOI:10.3846/jau.2021.14230]
41. Heydari, A. & Ghasemiyan Asl, I. & Kiayi, M., 2017, "Analysis of the Spatial Structure of Traditional Iranian Houses Using the Space Syntax Method (Case Study: Comparing the Houses of Yazd, Kashan and Isfahan)", Iranian Islamic City Studies, 7(28): 21-33.
42. Hojjat, I., 2010, "Mashgh-e-Memari", Tehran: University of Tehran.
43. Jamali, S. & Khandani, N., 2020, "Comparative Study of the Physical Structure of Traditional Houses of the Qajar Period (Case Example: Tehran and Tabriz City)", Shabak, 6(4(55)): 143-154.
44. Keynezhad, M., & Shirazi, M., 2009, "Old Houses of Tabriz", Tabriz: Islamic Art University of Tabriz.
45. Labibzadeh, R. & Noghrekar, A. & Hamzehnezhad, M. & Khanmohammadi, M., 2016, "Rereading the Home Space Organization According to ISlamic Texts with EBS Method and Matching with the Priority of Space Relationship in Christopher Alexander and John Lang Approaches", Journal of Studies on Iranian Islamic City, 6(22): 5-21.
46. Mansouri, A., & Unlu, A. (2018). A Syntactic Approach to the Effect and the Role of Hayat and Riwaq in the Geometric Conception of Traditional Housing Architecture in Iran: Tabriz Houses. A+Archdesign International Journal of Architecture and Design. 4 )1(, 47-64.
47. Mohajer Milani, A. & Ainifar, A., 2019, "Recognition of the Common Internal Arrangement of Tehran's Residential Buildings", Memari-Va-Shahrsazi (Honar-Ha-Ye-Ziba), 24(1): 45-56.
48. Moradi, S. & Matin, M. & Fayaz, R. & Dehbashi Sharif, M., 2018, "Typology of Tabriz Traditional Courtyard Houses based on Physical Criteria Related to the Climatic Performance of the Central Courtyard", Urban Management, 17(51): 87-105.
49. Navayi, K. & Haj Ghasemi, K., 2011, Khesht-va-Khiyal, Tehran: Soroush.
50. Peyvastehgar, Y. & Heidari, A. & Kiaee, M., 2016, "Assessing Functional Efficiency of Courtyards", Soffeh, 26(73): 39-60.
51. Rastjoo, S. & Bemanian, M., 2019, "The Typology of the Spatial Structure of the Contemporary Iranian Homes Relying on Confidentiality and Hierarchy (Case study: Homes Between 1970' s to 2000' s in Tehran", Memari-va-Shahrsazi (Honar-ha-ye-ziba), 24(2): 49-58.
52. Seyfyan, M., & Mahmoodi, M., 2007, "Privacy in Traditional Architecture of Iran". Hoviyate Shahr, 1(1): 3-14.
53. Shahzamani Sichani, L. & Ghasemi Sichani, M., 2018, "Analysis of Geometry of the Housing Initiative at the Beginning of the Contemporary Period in Isfahan Based on Spatial Organization", Urban Management, 16(49): 133-149.
54. Shateri Vayghan, O. & Dabdabeh, M., 2019, "Architectural Structure of Historical Houses in Iran (Qajar Period)", Shabak, 5(46): 149-164.
55. Sheikh Bahaee, A., 2019, "Study of the principle of Introversion in Iranian housing based on the space syntax method", Urban Management, 18(54): 63-78.
56. Taghizadeh, A. & Taghvaei, V., 2020, "Spatial Orientation of the Manifestation of Unity in Multiplicity in the Architecture of Traditional Houses in Shoushtar (Case Study: Aminzadeh House and Gazor House)", Hoviate shahr, 13(40): 91-108.
57. Taheri Sarmad, F. & Anifar, A. & Shahcheraghi, A., 2019, "A Comparative Comparison of Typology of the Space Organization and Physical Elements of the Qajar-Pahlavi Period with Traditional Houses in Kermanshah", Pazhohesh-Ha-Ye Bastanshenasi Iran, 9(23): 149-168.
58. Zarei, H., 2015, "Architecture of Shiraz Houses - Qajar period", Tehran: Samira.
59. Zeinalian, N., & Ekhvat, H., 2017, "The Structure of the Yard in the Hot and Dry and Hot and Humid Climate in Qajar Houses with a Focus on the Type of the Central Yard (Case Study: Yazd and Dezful Houses)", Iranian Islamic City Studies, 8(30): 15-29.
ارسال پیام به نویسنده مسئول
| بازنشر اطلاعات | |
 |
این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است. |
Journal of Researches in Islamic Architecture is licensed under a Creative Commons Attribution-ShareAlike 4.0 International License.
