دوره 13، شماره 3 - ( 7-1404 )
جلد 13 شماره 3 صفحات 0-0 |
برگشت به فهرست نسخه ها
Download citation:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
Bidkhouri Z, Momeni K. (2025). A comparative study of the main porch lines of comprehensive mosques in the Safavid and Qajar periods. JRIA. 13(3), doi:10.61882/jria.13.3.7
URL: http://jria.iust.ac.ir/article-1-1804-fa.html
URL: http://jria.iust.ac.ir/article-1-1804-fa.html
بیدخوری زهرا، مومنی کورش.(1404). مطالعه‌ی تطبیقی خطوط ایوان اصلی مساجد جامع در دوره‌ی صفویه و قاجاریه پژوهش‌هاي معماري اسلامي 13 (3) 10.61882/jria.13.3.7
زهرا بیدخوری1 
، کورش مومنی*1
، کورش مومنی*1
1- دانشکده معماری و شهرسازی، دانشگاه صنعتی جندی شاپور دزفول، دزفول، ایران.
چکیده: (69 مشاهده)
خطوط در هنر و معماری ایران از منابع بسیار مهم در تزئینات ابنیه به شمار می‌رود و در بناهای تاریخی نمود بیش‌تری دارد. کشور ما ایران در ادوار گذشته، خوشنویسان ماهری به خود دیده است که با معرفت و آگاهی به وسیله‌ی خطوط متعدد توانسته‌اند کتیبه‌ها و تزئیناتی را شکل دهند که مایه‌ی تحول هنری و معماری شده است. از جمله در اماکن مذهبی همچون مساجد جامع که مرکز تجمع عموم و محل نظر هنرمندان و حاکمان بوده است. کتیبه‌های ایوان اصلی مساجد جامع که غالباً روبروی گنبدخانه قرار دارند همواره مورد توجه نگارگران و خوشنویسان در طول تاریخ بوده است و با هنر خود هاله‌ای از تقدس و معنویت را به این بناها هدیه کرده‌اند و نقطه‌ی عطف ارائه‌ی هنر و خلاقیت ایشان بوده است. این خطوط زیبا در کتیبه‌های ایوان مساجد در دوره‌ی صفوی و قاجار به اوج شکوفایی خود رسیده است که بررسی و مطالعه‌ی آن‌ها ضرورت دارد. هدف تحقیق حاضر، مطالعه‌ی تطبیقی خطوط ثلث، نستعلیق و کوفی به کاررفته در ایوان اصلی مساجد جامع در دوره‌ی صفوی و قاجار است و سوال پژوهش عبارت است از: خطوط ثلث، نستعلیق و کوفی به کاررفته در کتیبه‌های ایوان اصلی مساجد دوره‌ی قاجار نسبت به دوره‌ی صفوی چه تغییر و تحولاتی داشته است؟ در این تحقیق روش از نوع تفسیری_تاریخی با رویکرد تاریخی_تطبیقی است که ابتدا با مطالعه‌ی کتابخانه‌ای، اسناد و اطلاعات درباره‌ی خطوط و معماری مساجد در دوران ذکرشده، جمع‌آوری و سپس با مطالعه‌ی میدانی و تهیه‌ی عکس‌هایی از این خطوط، داده‌های تحقیق مورد تفسیر و تحلیل قرار می‌گیرد. ضمناً شیوه‌ی نمونه‌گیری در این تحقیق، به صورت خوشه‌ای است. یافته‌های تحقیق نشان می‌دهد که در ایوان اصلی مساجد در دوره‌ی صفوی، خطوط ثلث نسبت به نستعلیق و کوفی در کتیبه‌ها بیش‌تر مورد استفاده‌ی هنرمندان بوده اما در عصر قاجار، خطوط نستعلیق و کوفی مورد اقبال واقع شده است. نتیجه‌ی پژوهش نشان می‌دهد که شکل، محتوا و کاربرد خطوط کتیبه‌های ثلث، نستعلیق و کوفی در ایوان اصلی مساجد جامع دوره‌ی قاجار در مقایسه با معماری صفوی متفاوت است که می‌توان گفت تحولات سیاسی و فرهنگی در آن دخیل است.
نوع مطالعه: پژوهشي |
موضوع مقاله:
مطالعات موضوعی در معماری و شهرسازی اسلامی (مانند ايده های فضائی- هندسی، نمادها، آرايه ها، احجام و غیره)
دریافت: 1403/11/28 | پذیرش: 1404/2/25 | انتشار: 1404/7/4
دریافت: 1403/11/28 | پذیرش: 1404/2/25 | انتشار: 1404/7/4
فهرست منابع
1. ۱. احمدزاده، فرید. نورسی، حامید. هنردان، مریم. ۱۳۹۷. بازشناسی و تحلیل کتیبه‌های های مسجد جامع مظفری کرمان. مطالعات ایرانشناسی، ۴ (۱۱): ۶۶_۴۷.
2. ۲. باباحسینی، افشین. ۱۳۹۹. بررسی کاشیکاری های مساجد سلطانی در دوره قاجار_نمونه موردی مسجد سلطانی (امام خمینی) بروجرد. پایان‌نامه کارشناسی ارشد. دانشکده معماری و هنر دانشگاه کاشان.
3. ۳. حاجی‌زاده‌باستانی، کریم. ۱۳۹۷. زیبایی‌شناسی و ارزش‌های نمادین کتیبه‌های مسجد جامع یزد. پژوهش‌های باستان‌شناسی، ۸ (۱۸): ۱۹۲_۱۷۵.
4. ۴. حمیدسفادی، یاسین. ۱۳۸۱. خوشنویسی اسلامی. تهران: موسسه مطالعات هنر اسلامی.
5. ۵. حیدری، آزاده. حاتمی‌تاجیک، مهدی. ۱۴۰۲. بررسی تطبیقی نقوش گچبری محراب در دوره سلجوقیان و ایلخانیان با مقایسه دو مورد محراب مسجد شاه ابوالقاسم یزد در دوره سلجوقی و محراب مسجد ابرکوه در دوره ایلخانی. فصلنامه علمی تخصصی جستارنامه فرهنگ و هنر اسلامی، ۲ (۱): ۲۷۸_۲۵۸.
6. ۶. رستمی، حسن و بیات، مسعود. ۱۴۰۳. سیاق نامتعارف معاش و چالش‌های اقتصادی طلاب مسجد جامع زنجان در دوره قاجار. فصلنامه‌ی علمی تاریخ اسلام و ایران دانشگاه الزهرا (س)، ۳۴ (۶۱): ۱۴۱_۱۱۱.
7. ۷. رفیعی‌وردنجانی. میثم. ۱۴۰۰. مطالعه تطبیقی ساختار خط ثلث در کتیبه های بناهای مذهبی دوره ایلخانی و صفوی (مطالعه موردی: مساجد جامع اشترجان و نطنز و مساجد امام و حکیم اصفهان). پایان‌نامه کارشناسی ارشد. دانشکده هنر و معماری دانشگاه یزد.
8. ۸. زارعی، محمدابراهیم. زراعی‌موینی، سکینه. ۱۴۰۲. معماری مسجد، کتیبه‌نگاری و آرایه‌های دوره‌ی قاجار با تأکید بر مسجدالنبی قزوین. تاریخ هنر ایران دوره اسلامی، ۱ (۱): ۳۱_۷.
9. ۹. زارعی، هانی. رازانی، مهدی. ۱۳۹۹. همخوانی محتوای کتیبه با محل قرارگیری آن در معماری اسلامی (مقایسه‌ی تطبیقی مدرسه‌ی خان، مساجد مشیرالملک و نصیرالملک شیراز). فصلنامه علمی پژوهش‌های باستان‌شناسی، ۱۰ (۲۶): ۱۸۸_۱۶۳.
10. ۱۰. سام‌خانیانی، علی‌اکبر. برزگر، خدیجه. زارعی، علی و محمودی‌نسب، علی‌اصغر. ۱۴۰۲. معرفی و تحلیل کتیبه‌های مسجد جامع قائن. مطالعات فرهنگی_اجتماعی خراسان، ۱۸ (۲): ۹۴_۵۳.
11. ۱۱. سهیلی، جمال‌الدین. ۱۴۰۰. مضامین فرهنگی و اجتماعی کتیبه‌های مسجد مدرسه سردار قزوین. فصلنامه علمی هنر اسلامی، ۱۸ (۴۲): ۲۳۴_۲۲۰.
12. ۱۲. سعیدی‌انارکی، فریبا. ۱۴۰۲. مطالعه تطبیقی کتیبه‌های بدون تاریخ ایوان شرقی مسجدجامع اصفهان. مطالعات اسناد میراث فرهنگی، ۵ (۱): ۷۵_۶۴.
13. ۱۳. سلیمان‌فر، محسن. ۱۳۹۵. مطالعه تطبیقی کتیبه های نستعلیق سنگی دوران قاجاریه و صفویه در تربت حیدریه. پایان‌نامه کارشناسی ارشد. دانشکده هنر و معماری دانشگاه علم و هنر یزد.
14. ۱۴. صراف‌زادگان، عبدالامیر. ۱۳۸۰. مقایسه رنگ و نقش کاشیکاری صفوی و قاجار (مدرسه چهارباغ اصفهان و مدرسه عالی سپهسالار). پایان‌نامه کارشناسی ارشد. دانشکده هنر دانشگاه تربیت مدرس تهران.
15. ۱۵. قاضوی، سیدحسن. سلمانپور، محمدمهدی. اسمعیلی‌جلوه‌دار، محمداسماعیل. ۱۴۰۳. تحلیل کتیبه های درب امامزاده حمزه دهدشت و جایگاه آن در شناخت مضامین مذهبی شیعی (آیات و ادعیه). پژوهش‌های ایرانشناسی، ۱۴ (۱): ۱۱۱_۸۹.
16. ۱۶. مجتبوی، سیده‌مریم، نگهبان‌کاخکی، لادن. مجتبوی، سیدحسین. ۱۴۰۲. مقایسه تطبیقی کاشیکاری و کتیبه‌نگاری مساجد مشیرالملک و نصیرالملک. مطالعات میان‌رشته‌ای معماری ایران، ۲ (۳): ۱۹_۱.
17. ۱۷. مکی‌نژاد، مهدی. ۱۳۸۸. سیر تحول کتیبه‌های ثلث در معماری ایران (صفوی تا قاجار). فصلنامه تحلیلی_پژوهشی نگره، ۴ (۱۳): ۴۰_۲۹.
18. ۱۸. میری، سلیمان. ۱۳۹۵. شناخت و تحلیل کتیبه های نستعلیق مسجد و مدرسه عالی شهید مطهری(سپهسالار). پایان‌نامه کارشناسی ارشد. دانشکده هنرهای کاربردی دانشگاه هنر تهران.
19. ۱۹. نقابی، محبوبه. نژادابراهیمی، احد. ۱۴۰۳. مطالعۀ تطبیقی مسجد جامع یزد و مسجد مظفریه (مسجد کبود) تبریز برای شناخت وجوه افتراق و اشتراک معماری تیموری و ترکمانی. تاریخ‌نامه ایران بعد از اسلام، ۱۵ (۳۸): ۱۷۲_۱۳۹.
20. ۲۰. نیک‌فر، ولی‌اله. موسوی، سیدموسی. ۱۴۰۲. بایدها و نبایدهای فقهی سبک معماری مسجد مطلوب در فرهنگ اسلامی. مطالعات فقه و حقوق فرهنگی، ۱ (۱): ۱۵۰_۱۱۹.
21. Ahmadzadeh, Farid. Norasi, Hamid. Honardan, Maryam. 2019. An Analytic Review of the Inscriptions of Jameh Mozaffari Mosque in Kermane. Iranology Studies Journal, 4(11): 47-66.
22. Babahosseini, Afshin. 2021. Study of the Tilework of Sultani Mosques in the Qajar Period - a Case Study of the Sultani (Imam Khomeini) Mosque in Borujerd. Thesis of Master. Faculty of Architecture and Art, University of Kashan.
23. Hajizadeh Bastani, karim. 2018. Aesthetics and Symbolic Values of the Inscriptions of Jam-e Mosque of Yazd. Journal of Pazhohesh-ha-ye Bastanshenasi Iran, 8(18): 175-192.
24. Hamid Safadi, Yasin. 2003. Islamic Calligraphy. Tehran: Institute of Islamic Art Studies.
25. Heydari, Azadeh. Hatami Tajik, Mehdi. 2024. A Comparative Study of the Stucco Designs of the Altars in the Seljuk and Ilkhani Periods by Comparing the Two Cases of the Altar of the Shah Abol Qasim Mosque in Yazd in the Seljuk Period and the Altar of the Abarkuh Mosque in the Ilkhani Period. Journal of Islamic Art and Culture, 2(6): 258-278.
26. Rostami, Hasan. Bayat, Masoud. 2024. Unconventional Livelihood Methods and Economic Challenges of Zanjan Jameh Mosque theologues in the Qajar Era. Journal of History of Islam and Iran, 34(61): 111-141.
27. Rafiei Vardanjani, Meysam. 2022. A Comparative Study of the Structure of the Third Line in the Inscriptions of Religious Buildings of the Ilkhani and Safavid Periods (Case Study: the Jame Mosques of Ashtarjan and Natanz and the Imam and Hakim Mosques of Isfahan). Thesis of Master. Faculty of Art and Architecture, Yazd University.
28. Zarei, Mohammad Ebrahim. Zarei Moayeni, Sekineh. 2023. Mosque Architecture, Inscriptions, and Arrays of the Qajar Pe-riod with an Emphasis on the Al-Nabi Mosque in Qazvin. Iranian Art History Journal, 1(1): 7-31.
29. Zarei, Hani. Razani, Mehdi. 2020. Correspondence Between the Content of the Cornice with Its Placement in Islamic Architecture (Comparative Study of Khan School, and the Mosques of Moshir-ol-Molk and Nasir-ol-Molk of Shiraz). Journal of Pazhohesh-ha-ye Bastanshenasi Iran, 10(26): 163-188.
30. Samkhaniani, Aliakbar. Barzgar, Khadijeh. Zareei, Ali. Ali, Aliasghar. 2023. Introducing and Analyzing Inscriptions of Qaen's Congregational Mosque. Journal of Socio-Cultural Studies of Khorasan, 18(2): 53-94.
31. Soheili, Jamaledin. 2021. Cultural and Social Concepts of the Inscriptions of the Sardar Qazvin School-Mosque. Journal of Islamic Art Studies, 18(42): 220-234.
32. Saeidianaraki, Fariba. 2024. Comparative Study of Non-Date Inscriptions of Eastern Ivan of Jame Mosque of Isfahan. Journal of Cultural Heritage Records Studies, 3(3): 64-75.
33. Soleimanfar, Mohsen. 2017. A Comparative Study of Nastaliq Stone Inscriptions From the Qajar and Safavid Eras in Torbat Heydariyeh. Thesis of Master. Faculty of Art and Architecture, Yazd University of Science and Art.
34. Sarrafzadegan, Abdol Amir. 2001. Comparison of the Color and Pattern of Safavid and Qajar Tilework (Chaharbagh School of Isfahan and Sepahsalar High School). Thesis of Master. Faculty of Art, Tarbiat Modares University of Tehran.
35. Ghazavi, Seyyed Hasan. Salmanpour, Mohammad Mehdi. Esmaeili Jelodar, Mohammad Esmaeil. 2024. Analysis of the inscriptions on the door of Imamzadeh Hamza Dehdasht and its role in understanding Shia/Shiite religious themes (verses and supplications). Iranian Studies Journal, 14(1): 89-111.
36. Mojtabavi, Seyedeh Maryam. Negahban Kakhki, Ladan. Mojtabavi, Seyed Hossein. 2023. Comparative comparison of tiling and inscriptions of Moshir-ol Molk and Nasir-ol Molk mosques. Journal of Interdisciplinary Studies in Iranian Architecture, 2(3): 1-19.
37. Makinejad, Mehdi. 2009. The Evolution of Thuluth Inscriptions in Iranian Architecture (Safavid to Qajar). Negareh Journal, 4(13): 29-40.
38. Soleiman, Miri. 2016. Recognition and Analysis of Nastaliq Inscriptions of Shahid Motahari Mosque and High School (Sepahsalar). Thesis of Master. Faculty of Applied Arts, Tehran University of Art.
39. Neghabi, Mahboobe. Nejad Ebrahimi, Ahad. 2024. A Comparative Study of Yazd Jame Mosque and Tabriz Mozaffariyeh Mosque (Kabud Mosque) to Identify the Distinctions and Commonalities in Timurid and Turkmen Architecture. Journal of Iranian Islamic Period History, 15(38): 139-172.
40. Nikfar, Valiallah. Mousavi Baroqi, Seyed Musa. 2024. The Dos and don'ts of jurisprudential style of mosque architecture in the Islamic culture. Journal of Cultural Jurisprudence and Law Studies 1(1): 119-150.
ارسال پیام به نویسنده مسئول
| بازنشر اطلاعات | |
 |
این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است. |
Journal of Researches in Islamic Architecture is licensed under a Creative Commons Attribution-ShareAlike 4.0 International License.
