دوره 13، شماره 3 - ( 7-1404 )
جلد 13 شماره 3 صفحات 0-0 |
برگشت به فهرست نسخه ها
Download citation:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
Abbaszadeh M, Ghadimzadeh S, Behjat H. (2025). A Physical-Spatial Analysis of the Architecture of Historical Shia and Sunni Mosques in West Azerbaijan Province. JRIA. 13(3),
URL: http://jria.iust.ac.ir/article-1-1755-fa.html
URL: http://jria.iust.ac.ir/article-1-1755-fa.html
عباس‌زاده مظفر، قدیم‌زاده سمیه، بهجت حمید.(1404). تحلیل کالبدی – فضایی معماری مساجد تاریخی مذاهب شیعه و سنی در استان آذربایجان‌غربی پژوهش‌هاي معماري اسلامي 13 (3)
مظفر عباس‌زاده*1 
، سمیه قدیم‌زاده1 ، حمید بهجت1
، سمیه قدیم‌زاده1 ، حمید بهجت1
1- دانشکده معماری، شهرسازی و هنر، دانشگاه ارومیه، ارومیه، ایران.
چکیده: (43 مشاهده)
مساجد به‌عنوان مهم‌ترین بناهای مرتبط با دین اسلام، جایگاه برجسته‌ای در شهرهای اسلامی دارند و جلوه‌گاه باورها، اندیشه‌ها و علایق مذهبی مسلمانان هستند. در این میان، استان آذربایجان غربی با حضور دیرینه پیروان مذاهب شیعه و سنی، به‌عنوان یکی از مناطق شاخص در مطالعات معماری مذهبی مطرح است. سؤال اصلی پژوهش حاضر این است که ویژگی‌های معماری مساجد تاریخی مذاهب شیعه و سنی در استان چیست و این مذاهب چه تأثیری بر ساختار معماری مساجد داشته‌اند؟ در این راستا، هدف اصلی پژوهش شناسایی و تحلیل تأثیر مذاهب بر ویژگی‌های کالبدی و فضایی مساجد تاریخی استان است تا به درک عمیق‌تری از رابطه میان باورهای مذهبی و تجلی آن در معماری مساجد دست یابد. روش پژوهش، توصیفی-تحلیلی و تطبیقی، بر مبنای گونه‌شناسی است و داده‌ها از طریق مطالعات کتابخانه‌ای و برداشت‌های میدانی گردآوری شده‌اند. در این پژوهش، ۲۹ مسجد تاریخی شامل ۲۰ مسجد شیعه و ۹ مسجد سنی به‌عنوان نمونه انتخاب شدند. با توجه به تعداد محدودتر مساجد اهل سنت در منطقه، تعداد نمونه‌های انتخاب‌شده از این گروه نیز کمتر است. نمونه‌ها بر مبنای دوره ساخت و سبک معماری انتخاب شدند، به‌طوری‌که امکان مقایسه دقیقی به دست آید. تحلیل داده‌ها در سه محور اصلی، شامل سلسله‌مراتب حرکتی، اجزای اصلی و فرعی و محتوای کتیبه‌ها انجام شد. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که مساجد شیعه و سنی دارای تفاوت اساسی در طرح و الگوی فضاهای اصلی مسجد نیستند، به‌طوری‌که در هر سه گونه شناسایی‌شده مساجد استان، نمونه‌هایی از مساجد در هر دو مذهب وجود دارند. تفاوت‌های موجود عمدتاً در طراحی فضاهای وضوخانه، جزئیات محراب‌ها و مضامین به‌کاررفته در کتیبه‌ها مشاهده شد. ازاین‌رو با وجود برخی تفاوت‌ها، سبک معماری و الگوهای ساخت مساجد دو مذهب تا حدود زیادی مشابهت دارند که علاوه بر اشتراک دینی، نقش مفاهیم فرهنگی و بومی در معماری مسجد را نیز آشکار می‌کند.
نوع مطالعه: پژوهشي |
موضوع مقاله:
مطالعات موضوعی در معماری و شهرسازی اسلامی (مانند ايده های فضائی- هندسی، نمادها، آرايه ها، احجام و غیره)
دریافت: 1403/2/23 | پذیرش: 1404/3/10 | انتشار: 1404/7/4
دریافت: 1403/2/23 | پذیرش: 1404/3/10 | انتشار: 1404/7/4
فهرست منابع
1. العاملی، محمد بن الحسن الحرّ. 1414 ق / 1372 ش. وسائل الشیعه. قم: مؤسسه آل البیت علیهم السلام لإحیاء التراث.
2. الجزیری، عبدالرحمن بن محمد عوض. 1424 ق. الفقه علی المذاهب الأربعه. لبنان: دار الکتب العلمیه، بیروت.
3. انصاری، مجتبی، اخوت، هانیه‌السادات، ملایی، معصومه. 1387. بررسی تأثیر عقاید مذهب شیعه بر ارتباطات فضایی مساجد شیعی. شیعه‌شناسی 6(23): 145-174.
4. بخاری، محمدبن‌اسماعیل. 1391. صحیح البخاری، ترجمه عبدالعلی نور احراری، تربت جام: انتشارات شیخ الاسلام احمد جام.
5. پاسیان خمری، رضا، رجبعلی، حسن، رونده، محمدرضا. 1396. گونه‌شناسی مساجد بلوچستان ایران از دوره قاجاریه تا معاصر. دو فصلنامه مطالعات معماری ایران 6(11): 189- 205.
6. پاکتچی، احمد. 1399. «امامیه»، در: دائره المعارف بزرگ اسلامی، جلد 11، تهران، نشر مرکز دائره المعارف بزرگ اسلامی.
7. تکستون، ویلر. 1398. «نقش خوشنویسی»، در: تاریخ معماری مساجد، ویراسته: فریشمن، مارتین و خان، حسن‌الدین، ترجمه غلامحسن علی مازندرانی، تهران: یزدا.
8. جعفرپیشه‌فرد، مصطفی. 1388. درسنامه، درآمدی بر فقه مقارن. تهران: بعثه مقام معظم رهبری، معاونت امور روحانیون.
9. حبیبی، حسن. 1392. مساجد دیرینه سال استان آذربایجان غربی، پژوهش گروهی بنیاد ایران‌شناسی، شعبه استان آذربایجان غربی. تهران: بنیاد ایران‌شناسی.
10. خادم‌زاده، محمدحسن، معماریان، غلامحسین، صلواتی، کامیار. 1396. گونه‌شناسی تحلیلی مساجد تاریخی حوزه فرهنگی کردستان ایران. مطالعات معماری ایران، 6(11): 103-124.
11. زارعی، محمدابراهیم.۱۳۹۴. گونه‌شناسی مساجد محله‌ای سنندج در دوره قاجار. فصلنامه مطالعات شهر ایرانی اسلامی، (۱۹): ۱۵ـ۲۸.
12. سرافرازی، عباس، کاویانی یگانه، محمد. 1396. سیاست مذهبی فتحعلی شاه قاجار در قبال اهل تسنن در ایران، پژوهشنامه تاریخ 12(48)، 121-142.
13. سلیمی، اسماعیل، صلح‌جو، جمیله. 1398. بررسی و معرفی تزیینات بناهای روستای حمامیان بوکان، دوفصلنامه علمی نگارینه هنر اسلامی 6 (17): 111-131.
14. شایسته‌فر، مهناز. 1384. نقش تزئینی و پیام‌رسانی کتیبه در معماری اسلامی. کتاب ماه هنر، شماره 89 و 90: 94-108.
15. شجاع‌دل، نادره. 1402. شناخت و گونه‌شناسی مساجد تاریخی استان آذربایجان غربی، ارومیه: بوتا.
16. طبسی، محسن، فاضل نسب، فهیمه. 1391. بازشناسی نقش و تأثیر جریان‌های فکری عصر صفوی در شکل‌گیری ورودی مساجد مکتب اصفهان. نشریه هنرهای زیبا: معماری و شهرسازی، 17(3): 81-90. doi: 10.22059/jfaup.2012.30376
17. عابدین‌پور، وحید، سمایی، معصومه. 1398. بررسی نظریِ مفهوم «هنرِ شیعی» با تأکید بر مطالعه رویکردهای شیعی در معماری عصر تیموری. تاریخ اسلام و ایران دانشگاه الزهرا، 29(42) (پیاپی 132): 126-101.
18. فریشمن، مارتین. 1398. «اسلام و فرمهای مسجدی»، در: تاریخ معماری مساجد، ویراسته: فریشمن، مارتین و خان، حسن‌الدین، ترجمه غلامحسن علی مازندرانی، تهران: یزدا.
19. کبیری، افشار. 1400. گزارش توصیفی و تحلیلی وضعیت فرهنگی و هنری استان آذربایجان غربی. تهران: پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات
20. کوثری، مسعود. 1390. هنر شیعی در ایران، جامعه‌شناسی هنر و ادبیات، 3(1): 7-36.
21. مشکور، محمد جواد، مدیرشانه چی، کاظم. 1368. فرهنگ فرق اسلامی، ج.1، آستان قدس رضوی، موسسه چاپ و انتشارات.
22. نوریان، فرشاد، الهی‌زاده، محمدحسین، عبدالهی ثابت، محمدمهدی. 1393. کاوشی در نظام مساجد در کاربری زمین شهر و استخراج معیارهای مکان‌گزینی آن. هنرهای زیبا - معماری و شهرسازی، 19(3): 39-52.
23. واحد دهکردی، شکوفه، حمزه‌نژاد، مهدی. 1395. تفاوت‌های بینشی و مناسکی دو مکتب شیعه و اهل سنت به ویژه حنفا و تبلور آن‌ها در مسجد گذشته و امروز. اولین کنفرانس ملی معماری اسلامی، میراث شهری و توسعه پایدار. تهران.
24. وثیق، بهزاد، ناصری، حسین، امینی فارسانی، زهرا. 1401. سنجش نقش محور عبادی در شکل‌گیری مساجد یزد. باغ نظر 19(111): 51-58.
25. Abedinpoor, Vahid, Samaei, Masoomeh. 2019. Theoretical Review of the Concept of "Shiite art" Emphasizing the Study of Shiite Approaches In the Timurid Era Architecture.
26. Al-Amili, Muhammad bin al-Hasan al-Hurr. 1995. Wasail al-Shi'a. Qom: Ahl al-Bayt Institute for the Revival of Heritage.
27. Al-Bukhari, Muhammad bin Ismail. 2012. Sahih Al-Bukhari, translated by Abdul Ali Noor Ahrari. Torbat Jam: Sheikh Al-Islam Ahmad Jam Publications.
28. Al-Jaziri, Abdulrahman bin Muhammad Awad. 2003. Islamic Jurisprudence According to the Four Schools of Thought. Lebanon: Dar al-Kutub al-Ilmiyyah, Beirut.
29. Ansari, Mojtaba, Okhovat, Haniyeh, Malai, Masoumeh. 2008. Investigation of the influence of the beliefs of Shia religion on the spatial communication of Shia mosques. Shia Studies 6(23): 145-174.
30. El Gemaiey, Ghada Abdel Monem. 2014. Ideological Connotations of The Inscriptions of Juma Masjed of Isfahan. Mediterranean Archaeology and Archaeometry, 14(1): 273-289.
31. Frishman, Martin. 2018. "Islam and the form of mosques", in: Architecture History of Mosques, edited by: Frishman, Martin and Khan, Hasanuddin, translated by Gholamhasan Ali Mazandarani, Tehran: Yazda.
32. Habibi, Hassan. 2013. Ancient Mosques of West Azarbaijan Province, Iranology Foundation Group Research, West Azarbaijan Province Branch. Tehran: Iranology Foundation.
33. Jafar Pisheh Fard, Mustafa. 2009. Lesson Notes: An Introduction to Comparative Jurisprudence. Tehran: Office of the Supreme Leader, Department of Spiritual Affairs.
34. Kabiri, A. 2021. Descriptive and analytical report on the cultural and artistic situation of West Azerbaijan Province. Tehran: Institute for Culture, Art and Communication Research.
35. Khadem-zadeh, M., Me'marian, G., Salavati, K. 2017. Analytical Typology of Historic Mosques in the Cultural Kurdistan Region. Journal of Iranian Architecture Studies, 6(11): 103-124.
36. kousari, M. 2011.The Shiite Art in Iran. Sociology of Art and Literature, 3(1): 7-36.
37. Mashkour, Mohammad Javad, Modirshanechi, Kazem. 1999. Encyclopedia of Islamic Sects, Mashhad, Astane Ghodse Razavi.
38. Nourian, F., Elahizadeh, M.H., Abdulahi Sabet, M.M. 2014. Developing a set of site location criteria for mosques within the urban land use framework. Fine Arts: Architecture & Urban Planning, 19(3): 39-52.
39. Pakatchi, Ahmad. 2020. "Imamiya", in: Encyclopaedia Islamica, Volume 11, Tehran: The Center for the Great Islamic Encyclopedia.
40. Pasian Khamari, R., Rajab-'Ali, H., Ravandeh, M. 2017. Typology of Mosques in Baluchestan of Iran (from the Qajar period to the Present). Journal of Iranian Architecture Studies, 6(11): 189-205.
41. Salimi, E., Solhjoo, J. 2019. Investigating and Introducing the Decorations of the Buildings of the Village of Hamamyan Bukan. Negarineh Islamic Art, 6(17): 111-131.
42. Sarafrazi, Abbas, Kaviyani Yeganeh, Mohammad, 2017 ,Fathali Shah Qajar's religious policy towards the Sunnis in Iran, History Research (Pazhohesh Namey-e Tarikh), 12(48): 121 - 142.
43. Shayestehfar, Mahnaz. 2005. The decorative role and message of the inscription in Islamic architecture. Ketabmah (honar), (89 & 90): 94-108.
44. Shojadel, N. 2023. Recognition and typology of historical mosques in West Azerbaijan Province. Urmia: Buta.
45. Tabassi, M. and Fazelnasab, F. 2012. Revisiting the Role of Thought Currents of the Safavid Era in the Shaping of the Facades of the Mosques Built Based on the Principles of Isfahan School of Architecture. Journal of Fine Arts: Architecture & Urban Planning, 17(3): 81-90. doi: 10.22059/jfaup.2012.30376
46. Thackston, W.M. 2018. "The Role of Calligraphy", in: Architecture History of Mosques, edited by: Frishman, Martin and Khan, Hasanuddin, translated by Gholamhasan Ali Mazandarani, Tehran: Yazda.
47. Vahed Dehkordi, Shokufeh, hamzenejad, Mahdi. 2016. The differences in vision and rituals of the two Shia and Sunni schools, especially Hanafa and their crystallization in the mosque of the past and today, First National Conference on Islamic Architecture, Urban Heritage and Sustainable Development, Tehran, 2016, May 12 .
48. Vasigh, B., Naseri, H., Amini Farsani, Z. 2022. Assessing the Role of the Worship Axis in the Formation of Mosques in Yazd. Bagh-e Nazar, 19(111): 51-58.
49. Zarei, M. Ebrahim. 2010. Typology of Kurdistani Style Mosques in Iran. Journal of Architectural/Planning Research and Studies, 7(2): 29-42. [DOI:10.56261/jars.v7i2.168840]
50. Zarei, M. Ebrahim. 2015. Typology of Neighborhood Mosques' Architecture in Sanandaj during the Qajar Period, Iranian Islamic City, (19): 15-28.
ارسال پیام به نویسنده مسئول
| بازنشر اطلاعات | |
 |
این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است. |
Journal of Researches in Islamic Architecture is licensed under a Creative Commons Attribution-ShareAlike 4.0 International License.
