Volume 13, Issue 3 (10-2025)
JRIA 2025, 13(3): 0-0 |
Back to browse issues page
Download citation:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
Abbaszadeh M, Ghadimzadeh S, Behjat H. (2025). A Physical-Spatial Analysis of the Architecture of Historical Shia and Sunni Mosques in West Azerbaijan Province. JRIA. 13(3), doi:10.61882/jria.13.3.2
URL: http://jria.iust.ac.ir/article-1-1755-en.html
URL: http://jria.iust.ac.ir/article-1-1755-en.html
1- Faculty of Architecture, Urbanism and Art, Urmia University, Iran.
Abstract: (617 Views)
Mosques, as the most significant buildings associated with Islam, hold a prominent position in Islamic cities and serve as manifestations of Muslims' beliefs, thoughts, and religious inclinations. In this context, West Azerbaijan Province, with its long-standing presence of both Shia and Sunni followers, stands out as a notable region for religious architectural studies. The main research question addresses the architectural characteristics of historical Shia and Sunni mosques in the province and how these denominations have influenced mosque architecture. The primary objective of this research is to identify and analyze the impact of religious denominations on the physical and spatial characteristics of historical mosques in the province, aiming to achieve a deeper understanding of the relationship between religious beliefs and their manifestation in mosque architecture. The research methodology is descriptive-analytical and comparative, based on typology, with data collected through library studies and field surveys. The study examined 29 historical mosques, comprising 20 Shia and 9 Sunni mosques as samples. Due to the limited number of Sunni mosques in the region, fewer samples were selected from this group. The samples were chosen based on their construction period and architectural style to enable precise comparison. Data analysis was conducted across three main aspects: entrance patterns and movement hierarchy, primary and secondary mosque components, and the content of decorative inscriptions. The research findings indicate that Shia and Sunni mosques do not exhibit fundamental differences in the design and patterns of main mosque spaces, as examples from both denominations are present in all three identified mosque types in the province. The observed differences are primarily associated with the design of ablution spaces, architectural details of mihrabs, access patterns, and the thematic content of inscriptions. Therefore, despite some differences, the architectural style and construction patterns of mosques from both denominations show considerable similarities, revealing not only religious commonality but also the role of cultural and indigenous concepts in mosque architecture.
Keywords: Islamic architecture, mosque architecture, mosque typology, mosques of West Azerbaijan, Shia and Sunni mosques
Type of Study: Research |
Subject:
Subject- oriented researches in Islamic architecture and urbanism, eg. Spatial-geometrical ideas, symbols and ornaments
Received: 2024/05/12 | Accepted: 2025/05/31 | Published: 2025/09/26
Received: 2024/05/12 | Accepted: 2025/05/31 | Published: 2025/09/26
References
1. العاملی، محمد بن الحسن الحرّ. 1414 ق / 1372 ش. وسائل الشیعه. قم: مؤسسه آل البیت علیهم السلام لإحیاء التراث.
2. الجزیری، عبدالرحمن بن محمد عوض. 1424 ق. الفقه علی المذاهب الأربعه. لبنان: دار الکتب العلمیه، بیروت.
3. انصاری، مجتبی، اخوت، هانیه‌السادات، ملایی، معصومه. 1387. بررسی تأثیر عقاید مذهب شیعه بر ارتباطات فضایی مساجد شیعی. شیعه‌شناسی 6(23): 145-174.
4. بخاری، محمدبن‌اسماعیل. 1391. صحیح البخاری، ترجمه عبدالعلی نور احراری، تربت جام: انتشارات شیخ الاسلام احمد جام.
5. پاسیان خمری، رضا، رجبعلی، حسن، رونده، محمدرضا. 1396. گونه‌شناسی مساجد بلوچستان ایران از دوره قاجاریه تا معاصر. دو فصلنامه مطالعات معماری ایران 6(11): 189- 205.
6. پاکتچی، احمد. 1399. «امامیه»، در: دائره المعارف بزرگ اسلامی، جلد 11، تهران، نشر مرکز دائره المعارف بزرگ اسلامی.
7. تکستون، ویلر. 1398. «نقش خوشنویسی»، در: تاریخ معماری مساجد، ویراسته: فریشمن، مارتین و خان، حسن‌الدین، ترجمه غلامحسن علی مازندرانی، تهران: یزدا.
8. جعفرپیشه‌فرد، مصطفی. 1388. درسنامه، درآمدی بر فقه مقارن. تهران: بعثه مقام معظم رهبری، معاونت امور روحانیون.
9. حبیبی، حسن. 1392. مساجد دیرینه سال استان آذربایجان غربی، پژوهش گروهی بنیاد ایران‌شناسی، شعبه استان آذربایجان غربی. تهران: بنیاد ایران‌شناسی.
10. خادم‌زاده، محمدحسن، معماریان، غلامحسین، صلواتی، کامیار. 1396. گونه‌شناسی تحلیلی مساجد تاریخی حوزه فرهنگی کردستان ایران. مطالعات معماری ایران، 6(11): 103-124.
11. زارعی، محمدابراهیم.۱۳۹۴. گونه‌شناسی مساجد محله‌ای سنندج در دوره قاجار. فصلنامه مطالعات شهر ایرانی اسلامی، (۱۹): ۱۵ـ۲۸.
12. سرافرازی، عباس، کاویانی یگانه، محمد. 1396. سیاست مذهبی فتحعلی شاه قاجار در قبال اهل تسنن در ایران، پژوهشنامه تاریخ 12(48)، 121-142.
13. سلیمی، اسماعیل، صلح‌جو، جمیله. 1398. بررسی و معرفی تزیینات بناهای روستای حمامیان بوکان، دوفصلنامه علمی نگارینه هنر اسلامی 6 (17): 111-131.
14. شایسته‌فر، مهناز. 1384. نقش تزئینی و پیام‌رسانی کتیبه در معماری اسلامی. کتاب ماه هنر، شماره 89 و 90: 94-108.
15. شجاع‌دل، نادره. 1402. شناخت و گونه‌شناسی مساجد تاریخی استان آذربایجان غربی، ارومیه: بوتا.
16. طبسی، محسن، فاضل نسب، فهیمه. 1391. بازشناسی نقش و تأثیر جریان‌های فکری عصر صفوی در شکل‌گیری ورودی مساجد مکتب اصفهان. نشریه هنرهای زیبا: معماری و شهرسازی، 17(3): 81-90. doi: 10.22059/jfaup.2012.30376
17. عابدین‌پور، وحید، سمایی، معصومه. 1398. بررسی نظریِ مفهوم «هنرِ شیعی» با تأکید بر مطالعه رویکردهای شیعی در معماری عصر تیموری. تاریخ اسلام و ایران دانشگاه الزهرا، 29(42) (پیاپی 132): 126-101.
18. فریشمن، مارتین. 1398. «اسلام و فرمهای مسجدی»، در: تاریخ معماری مساجد، ویراسته: فریشمن، مارتین و خان، حسن‌الدین، ترجمه غلامحسن علی مازندرانی، تهران: یزدا.
19. کبیری، افشار. 1400. گزارش توصیفی و تحلیلی وضعیت فرهنگی و هنری استان آذربایجان غربی. تهران: پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات
20. کوثری، مسعود. 1390. هنر شیعی در ایران، جامعه‌شناسی هنر و ادبیات، 3(1): 7-36.
21. مشکور، محمد جواد، مدیرشانه چی، کاظم. 1368. فرهنگ فرق اسلامی، ج.1، آستان قدس رضوی، موسسه چاپ و انتشارات.
22. نوریان، فرشاد، الهی‌زاده، محمدحسین، عبدالهی ثابت، محمدمهدی. 1393. کاوشی در نظام مساجد در کاربری زمین شهر و استخراج معیارهای مکان‌گزینی آن. هنرهای زیبا - معماری و شهرسازی، 19(3): 39-52.
23. واحد دهکردی، شکوفه، حمزه‌نژاد، مهدی. 1395. تفاوت‌های بینشی و مناسکی دو مکتب شیعه و اهل سنت به ویژه حنفا و تبلور آن‌ها در مسجد گذشته و امروز. اولین کنفرانس ملی معماری اسلامی، میراث شهری و توسعه پایدار. تهران.
24. وثیق، بهزاد، ناصری، حسین، امینی فارسانی، زهرا. 1401. سنجش نقش محور عبادی در شکل‌گیری مساجد یزد. باغ نظر 19(111): 51-58.
25. Abedinpoor, Vahid, Samaei, Masoomeh. 2019. Theoretical Review of the Concept of "Shiite art" Emphasizing the Study of Shiite Approaches In the Timurid Era Architecture.
26. Al-Amili, Muhammad bin al-Hasan al-Hurr. 1995. Wasail al-Shi'a. Qom: Ahl al-Bayt Institute for the Revival of Heritage.
27. Al-Bukhari, Muhammad bin Ismail. 2012. Sahih Al-Bukhari, translated by Abdul Ali Noor Ahrari. Torbat Jam: Sheikh Al-Islam Ahmad Jam Publications.
28. Al-Jaziri, Abdulrahman bin Muhammad Awad. 2003. Islamic Jurisprudence According to the Four Schools of Thought. Lebanon: Dar al-Kutub al-Ilmiyyah, Beirut.
29. Ansari, Mojtaba, Okhovat, Haniyeh, Malai, Masoumeh. 2008. Investigation of the influence of the beliefs of Shia religion on the spatial communication of Shia mosques. Shia Studies 6(23): 145-174.
30. El Gemaiey, Ghada Abdel Monem. 2014. Ideological Connotations of The Inscriptions of Juma Masjed of Isfahan. Mediterranean Archaeology and Archaeometry, 14(1): 273-289.
31. Frishman, Martin. 2018. "Islam and the form of mosques", in: Architecture History of Mosques, edited by: Frishman, Martin and Khan, Hasanuddin, translated by Gholamhasan Ali Mazandarani, Tehran: Yazda.
32. Habibi, Hassan. 2013. Ancient Mosques of West Azarbaijan Province, Iranology Foundation Group Research, West Azarbaijan Province Branch. Tehran: Iranology Foundation.
33. Jafar Pisheh Fard, Mustafa. 2009. Lesson Notes: An Introduction to Comparative Jurisprudence. Tehran: Office of the Supreme Leader, Department of Spiritual Affairs.
34. Kabiri, A. 2021. Descriptive and analytical report on the cultural and artistic situation of West Azerbaijan Province. Tehran: Institute for Culture, Art and Communication Research.
35. Khadem-zadeh, M., Me'marian, G., Salavati, K. 2017. Analytical Typology of Historic Mosques in the Cultural Kurdistan Region. Journal of Iranian Architecture Studies, 6(11): 103-124.
36. kousari, M. 2011.The Shiite Art in Iran. Sociology of Art and Literature, 3(1): 7-36.
37. Mashkour, Mohammad Javad, Modirshanechi, Kazem. 1999. Encyclopedia of Islamic Sects, Mashhad, Astane Ghodse Razavi.
38. Nourian, F., Elahizadeh, M.H., Abdulahi Sabet, M.M. 2014. Developing a set of site location criteria for mosques within the urban land use framework. Fine Arts: Architecture & Urban Planning, 19(3): 39-52.
39. Pakatchi, Ahmad. 2020. "Imamiya", in: Encyclopaedia Islamica, Volume 11, Tehran: The Center for the Great Islamic Encyclopedia.
40. Pasian Khamari, R., Rajab-'Ali, H., Ravandeh, M. 2017. Typology of Mosques in Baluchestan of Iran (from the Qajar period to the Present). Journal of Iranian Architecture Studies, 6(11): 189-205.
41. Salimi, E., Solhjoo, J. 2019. Investigating and Introducing the Decorations of the Buildings of the Village of Hamamyan Bukan. Negarineh Islamic Art, 6(17): 111-131.
42. Sarafrazi, Abbas, Kaviyani Yeganeh, Mohammad, 2017 ,Fathali Shah Qajar's religious policy towards the Sunnis in Iran, History Research (Pazhohesh Namey-e Tarikh), 12(48): 121 - 142.
43. Shayestehfar, Mahnaz. 2005. The decorative role and message of the inscription in Islamic architecture. Ketabmah (honar), (89 & 90): 94-108.
44. Shojadel, N. 2023. Recognition and typology of historical mosques in West Azerbaijan Province. Urmia: Buta.
45. Tabassi, M. and Fazelnasab, F. 2012. Revisiting the Role of Thought Currents of the Safavid Era in the Shaping of the Facades of the Mosques Built Based on the Principles of Isfahan School of Architecture. Journal of Fine Arts: Architecture & Urban Planning, 17(3): 81-90. doi: 10.22059/jfaup.2012.30376
46. Thackston, W.M. 2018. "The Role of Calligraphy", in: Architecture History of Mosques, edited by: Frishman, Martin and Khan, Hasanuddin, translated by Gholamhasan Ali Mazandarani, Tehran: Yazda.
47. Vahed Dehkordi, Shokufeh, hamzenejad, Mahdi. 2016. The differences in vision and rituals of the two Shia and Sunni schools, especially Hanafa and their crystallization in the mosque of the past and today, First National Conference on Islamic Architecture, Urban Heritage and Sustainable Development, Tehran, 2016, May 12 .
48. Vasigh, B., Naseri, H., Amini Farsani, Z. 2022. Assessing the Role of the Worship Axis in the Formation of Mosques in Yazd. Bagh-e Nazar, 19(111): 51-58.
49. Zarei, M. Ebrahim. 2010. Typology of Kurdistani Style Mosques in Iran. Journal of Architectural/Planning Research and Studies, 7(2): 29-42. [DOI:10.56261/jars.v7i2.168840]
50. Zarei, M. Ebrahim. 2015. Typology of Neighborhood Mosques' Architecture in Sanandaj during the Qajar Period, Iranian Islamic City, (19): 15-28.
Send email to the article author
| Rights and permissions | |
 |
This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License. |
Journal of Researches in Islamic Architecture is licensed under a Creative Commons Attribution-ShareAlike 4.0 International License.
