مجله پژوهش های معماری اسلامی

خانه‎های تاریخی اصفهان بر اساس نیازهای فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی انسان به عنوان کاربر فضا و همچنین در ارتباط با بستر طبیعی، بنا شده است. حفاظت از آنها به منزله‌ی پاسداشت هویت ملی بوده و آگاهی از نحوه‌ی عملکرد و نقش اجتماعی شان مبنایی برای شناخت و تبیین نظام مدیریت حفاظتی از این عناصر ارزشمند بافت‌های تاریخی اصفهان است. جریان زندگی در برخی خانه‌های تاریخی با شغل مالک در ارتباط بوده؛ از این جهت فضاهایی برای آن عملکرد خاص پیش‌بینی شده است. این قبیل خانه‌ها را می‌توان در زمره‌ی خانه‌کارگاه‌های تاریخی دسته‌بندی کرد. همچنین برخی خانه‌های تاریخی بستر زندگی افرادی بوده است که در تحولات اجتماعی- سیاسی دوران خود بسیار تأثیرگذار بوده‌اند و پاره‌ای از وقایع مهم در کالبد آن خانه تاریخی نقش می‌بندد. این خانه‌ها علی‌رغم داشتن ارزش‌های تاریخی و معماری به عنوان نمونه‌ای از خانه‌های مشاهیر اصفهان قابل دسته‌بندی می‌باشند. پژوهش حاضر در پی پاسخ‌گویی به چرایی خلق معماری خانه‌کارگاه‌ها در بافت تاریخی اصفهان و تحلیل نحو فضایی و سازماندهی خانه‌ی کارگاه‌ها به منظور درک حضور فضای کار در کالبد اولیه‌ی بنا بوده است. اهداف اصلی در راستای پاسخ‌گویی به پرسش کلیدی به این قرار خواهد بود: با تحلیل و بررسی جایگاه معماری مسکونی در تحولات فرهنگی، سیاسی، اجتماعی و اقتصادی دوران صفویه و قاجار در اصفهان، بتوان به گونه‌شناسی خانه‌های تاریخی این شهر براساس نوع عملکرد پرداخت و دسته‌بندی جامعی برای خانه‌های تاریخی با عملکرد فراتر از مسکن تعیین نمود. این پژوهش با روش توصیفی- تحلیلی و با هدف توسعه‌ای و با بهره‌گیری از اسناد کتابخانه‌ای، مطالعات میدانی و مصاحبه انجام شده و یافته‌ها طبق روشی کیفی و از طریق مقایسه و تفسیر تحلیل شده‌اند. نتیجه‌ی پژوهش نشان می‌دهد که می‌توان تقسیم‌بندی و گونه‌شناسی بر اساس عملکرد خاص در خانه‌های تاریخی با نقشی فراتر از مسکن ارائه کرد. همچنین تأثیرات ارتباط فضای کار و خانه را در فرم و کالبد بنا تبیین نمود.