دوره 11، شماره 3 - ( 6-1402 )
جلد 11 شماره 3 صفحات 26-1 |
برگشت به فهرست نسخه ها
دانشکده معماری و شهرسازی، دانشگاه تربیت دبیر شهید رجایی، تهران، ایران
چکیده: (1584 مشاهده)
با پذیرشگرایش عالم به تکامل حول محور وجودی ائمه اطهار(ع) به‌عنوان وجه الله و مصادیق انسان کامل، شناخت شاخص‌های معماری کمال‌دهنده حرمهای مطهر اهمیت می‌یابد. حرم، مکان فیض الهی و مومنان طالب وجه الله می‌باشند. عاشورا دروازه‌ای از نور است به باطن قبله و نشانه‌ایست تا راه نمایان بماند؛ و این چنین است که نشانه و نمادهای وحیانی در حرمهای مقدس اهمیت می‌یابد. هنر و معماری اسلامی، انعکاس بصری کلام خداوند است و کتیبه‌های معنوی-آیینی برجسته‌ترین نمادی است که با تجلی حقایق پلی از عالم محسوس به عالم معنا می‌گشاید. این مقاله در پاسخ به این سوال که کتیبه‌های آیینی-معنوی به‌عنوان رسانه‌ای ماندگار از باب‌القبله تا گنبدخانه حرم مطهر امام حسین(ع) با چه الگوی مفهومی- شکلی، مفاهیم اصیل دینی را در معماری حماسی-مذهبی بیان نموده‌اند، به این مسیر مقدس و گنبدخانه حرم مطهر به‌عنوان نقطه پیوند زمین و آسمان و نماد عدالت‌خواهی احرار پرداخته است. برای شناخت نوع خط و قالب هنری و درک متن کتیبه‌های گنبدخانه حرم مطهر، پس از تصویرنگاری و برداشت میدانی با روش تحلیلی-تفسیری مشخص می‌شود که ﮐﺘﻴﺒﻪﻫﺎی قدسی حرم مطهر ﺑﻪﻋﻨﻮﺍﻥ رسانه‌ای نمادین متناسب با قیام امام حسین(ع) تنظیم شده است و ضمن توجه به لفظ جلاله «الله» در مرکز برخی کتیبه‌ها، در این میان استفاده از آیات سوره«صف»، «یاسین»، و «فجر» در محور باب‌القبله تا داخل گنبدخانه نمود بیشتری داشته؛ و بهخصوص سوره «فجر» در کتیبه طوماری متصل به اربانه گنبد (که ارتفاع ساق و اربانه حدود 5 متر و خود تا راس آن حدود 14 متر و با نظام هندسه دوایری است)، ﺑﻪﻋﻨﻮﺍﻥ سوره مرتبط با وجود مقدس امام حسین(ع) جای گرفته است. همچنین زیارت ناحیه مقدسه و عاشورا نیز در کتیبه‌ها ظهور بیشتری دارد. نوع خط نشان از هنر خط ثلث اثر استاد محمد حسین شهید مشهدی خطاط برجسته قاجار به سال 1373 ﻫ.. ق است که درحرم مطهر امام رضا(ع) نیز در دوره مذکور توفیق کتیبه‌نویسی یافته است. مفهوم چهار کتیبه ترنجی ساق گنبد نیز ضمن شکر پروردگار در توفیق به تزئین و طلاکاری گنبد به دوره و بانی ساخت پرداخته است. در نهایت و با توجه به طرح ترفیع گنبد مطهر امام حسین(ع) در زمان کنونی پیشنهاد این مقاله اضافه نمودن ذکر برادری و وحدت دو ملت ایران و عراق در کتیبه‌های ترنجی ساق گنبد و تکرار سوره فجر در کتیبه طوماری ساق می‌باشد.
نوع مطالعه: پژوهشي |
موضوع مقاله:
جايگاه حکمت نظری و عملی اسلام در معماری و شهرسازی
دریافت: 1399/9/17 | پذیرش: 1402/6/27 | انتشار: 1402/6/27
دریافت: 1399/9/17 | پذیرش: 1402/6/27 | انتشار: 1402/6/27
فهرست منابع
1. قرآن کریم. 1374. ترجمه‌ی ناصرمکارم شیرازی. تهران و قم: دارالقرآن کریم، دفتر مطالعات تاریخ و معارف اسلامی.
2. انصاری، محمد باقر. 1386. خطبه‌ی غدیر در آیینه اسناد. قم: دلیل ما.
3. آل‌طعمه، سلمان هادی. 1378. کربلا و حرمهای مطهر. ترجمه‌ی حسین صابری. تهران: مشعر.
4. آوینی، سید مرتضی. 1390. فتح خون. تهران: واحه.
5. ایمانی، علی. 1385. سیر خط کوفی در ایران. تهران: زوار.
6. پوپ، آرتور. 1386. معماری ایران. ترجمه‌ی غلامحسین صدری افشار. تهران: اختران.
7. توسلی، محمود. 1368. طراحی شهری در بافت قدیم شهر یزد. چاپخانه رودکی.
8. جامع تفاسیر نور. 1384. سی‌دی دائره المعارف چندرسانه‌ای قرآن کریم. تهران و قم: مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
9. جهانیان، عطیه. و علیرضا شیخی. 1399. مطالعه تطبیقی کتیبه‌های ضریح امام حسین(ع) با کتیبه‌های ضریح حضرت عباس(ع). نگارینه هنر اسلامی 7 (19): 191-205.
10. حلیمی، محمدحسین. 1390. زیبایی‌شناسی خط در مسجد جامع اصفهان. تهران: قدیانی.
11. داننده، سمیراسادات. 1396. مقایسه ترکیب‌بندی در دو کتیبه ثلث طوماری از محمدرضا امامی و محمد حسین شهید مشهدی در صحن عتیق حرم امام رضا(ع). نگره 12 (44): 21- 39.
12. زمرشیدی، حسین. 1361. خط معقلی. تهران: سازمان انتشارات کیهان.
13. شایسته‌فر، مهناز. 1384. ﻧﻘﺶ ﺗﺰئینی ﻭ ﭘﻴﺎﻡﺭﺳﺎﻧﻲ ﮐﺘﻴﺒﻪ ﺩﺭ ﻣﻌﻤﺎﺭﻱ ﺍﺳﻼﻣﻲ. ﮐﺘﺎﺏ ﻣﺎﻩ ﻫﻨﺮ (89-90): 94-108.
14. شریعت، زهرا. 1386. تزئینات کتیبه‌ای آستان مقدس قم. مطالعات هنر اسلامی 4 (7): 89-110.
15. صحراگرد، مهدی. 1390. مروری بر احوال و آثار محمد حسین شهید‌المشهدی در حرم امام رضا(ع) در جلوه‌های هنری مکتب قاجار در آستان قدس رضوی. مشهد: موسسه آفرینش‌های هنری آستان قدس رضوی.
16. صحراگرد، مهدی. 1397. شاهکارهای هنری در آستان قدس رضوی: کتیبه‌های صحن جدید (آزادی). مشهد: موسسه چاپ و انتشارات آستان قدس رضوی.
17. صیدانلو، جواد، و محمد کرمی‌نیا. 1398. معناشناسی وجه‌الله در قرآن کریم از منظر آیت‌الله جوادی آملی. مشکات (144): 122-143.
18. طالقانی، سید محمود. 1358. پرتوی از قرآن، جلد 4. تهران: شرکت سهامی انتشار.
19. علی‌آبادی، محمد. 1386. هندسه جاویدان (یا هندسه آسمانی) در معماری. نشریه بین‌المللی علوم مهندسی دانشگاه علم و صنعت 18 (5): 63-73.
20. فضائلی، حبیب‌الله. 1362. اطلس خط (تحقیق در خطوط اسلامی). اصفهان: مشعل.
21. فضائلی، حبیب‌الله. 1362. تعلیم خط. تهران: صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران.
22. قربانی، مهدی. 1395. نگاهی به آثار خوشنویسان ایرانی در کتیبه‌های عتبات عالیات. چیدمان (15): 60.
23. کرن، لورنز. 1391. کتیبه‌های مذهبی در معماری اسلامی. ترجمه‌ی عبدالناصر خیاط. ماهنامه کتاب ماه هنر (166): 78-88.
24. گنجنامه. 1395. مساجد (مسجد ملک کرمان). تهران: مرکز اسناد و تحقیقات دانشکده معماری و شهرسازی دانشگاه شهید بهشتی.
25. مرکز تحقیقاتی باقرالعلوم. 1373. موسوعه کلمات الامام الحسین(ع). قم.
26. معماریان، غلامحسین. 1384. سبک‌شناسی معماری ایرانی. تهران: سروش دانش.
27. مکی‌نژاد، مهدی. 1398. گنج سلطان. مجموعه مقالات انتشارات فرهنگستان هنر (موسسه تألیف و نشر آثار هنری).
28. مهندسین مشاور یادنگار زمان. طرح توسعه حرم مطهر امام حسین(ع).
29. نصر، سیدحسین. 1375. جوانان مسلمان و دنیای متجدد. تهران: طرح نو.
30. نقره‌کار، عبدالحمید. علی‌محمد رنجبرکرمانی، و مهدی حمزه‌نژاد. 1387. درآمدی بر هویت اسلامی در معماری و شهرسازی. تهران: دفتر معماری و طراحی شهری وزارت مسکن و شهرسازی.
31. هاشمی طغرالجردی، سید مجید، و شیما السادات مرعشی. 1397. تجلی شهر علم در متون مقدس و نمادهای هندسی- تزئینی مسجد گنجعلی-خان کرمان. در دومین همایش ملی مستندنگاری میراث طبیعی و فرهنگی. دانشگاه تربیت دبیرشهید رجایی.
32. هاشمی طغرالجردی، سید مجید، علیرضا جواهری، و مسعود حیدرپور. 1397. کارکرد اجتماعی وقف و بناهای عام‌المنفعه الگوی پایدار احسان در شهرسازی ایرانی- اسلامی: نمونه موردی مجموعه گنجعلی‌خان کرمان. در چهارمین همایش ملی معماری و شهرپایدار. دانشگاه تربیت دبیرشهید رجایی.
33. هیلن براند، رابرت. 1377. معماری اسلامی. ترجمه‌ی ایرج اعتصام. تهران: شرکت پردازش و برنامه‌ریزی شهری.
34. Holy Quran. 1995. Translated by Nasser Makarem Shirazi. Tehran and Qom: Dar al-Qur'an Karim, Department of Islamic History and Knowledge Studies.
35. Fazaeli, Habibullah. 1983. Line Teaching. Tehran: Islamic Republic of Iran Broadcasting.
36. Al Tomeh, Salman Hadi. 1999. Karbala and Holy Shrines. Translated by Hossein Saberi. Tehran: Mashar.
37. Aliabadi, Mohammad. 2006. Eternal Geometry (or Celestial Geometry) in Architecture. International Journal of Engineering Sciences, Iran University of Science and Technology 18 (5): 63-73.
38. Ansari, Mohammad Baqher. 2007. Ghadeer's Sermon in the Mirror of Documents. Qom: Dalil-e Ma.
39. Avini, Seyed Morteza. 2013. Conquer Blood. Tehran: Vaheh.
40. Baqer Uloom Research Center. 1994. Encyclopedia of the Words of Imam al-Hossein (A.S.). Qom.
41. Danandeh, Samirasadat. 2016. Comparison of Composition in Two Inscriptions of the Third Scroll of Mohammad Reza Emami and Mohammad Hossein Shahid of Mashhad in the Ancient Courtyard of Imam Reza's Shrine (A.S.). Negareh 12 (44): 21-39.
42. Fazaeli, Habibullah. 1983. Line Atlas (Research on Islamic Lines). Isfahan: Mashal.
43. Ganjnameh. 2015. Mosques (Malek Kerman Mosque). Tehran: Document and Research Center, Faculty of Architecture and Urban Planning, Shahid Beheshti University.
44. Ghorbani, Mehdi. 2015. A Look at the Works of Iranian Calligraphers in the Inscriptions of Atbat Aliyat. Chideman (15): 60.
45. Halimi, Mohammad Hossein. 2011. Aesthetics of Calligraphy in Isfahan Jame Mosque. Tehran: Qadiani.
46. Hashemi Toghroljerdi, Seyyed Majid, Alireza Javaheri, and Massoud Heidarpour. 2017. The Social Function of Waqf and Public Benefit Buildings, a Sustainable Model of Charity in Iranian-Islamic Urban Planning: A Case Study of the Ganj Ali-Khan Collection in Kerman. In The 4th National Architecture and Sustainable City Conference. Shahid Rajaee Teacher Training University.
47. Hashemi Toghroljerdi, Seyyed Majid, and Shaima al-Sadat Marashi. 2017. Manifestation of the City of Knowledge in Sacred Texts and Geometric-Decorative Symbols of Ganj Ali Khan Mosque in Kerman. In The Second National Conference on Documenting Natural and Cultural Heritage. Shahid Rajaee Teacher Training University.
48. Hillenbrand, Robert. 1999. Islamic Architecture. Translated by Iraj Itsam. Tehran: Urban Planning and Processing Company.
49. Imani, Ali. 2006. The Course of the Kufi Line in Iran. Tehran: Zovvar.
50. Jahanian, Atiyeh, and Alireza Sheikhi. 2019. A Comparative Study of the Inscriptions of the Shrine of Imam Hossein (AS) with the Inscriptions of the Shrine of Hazrat Abbas (AS). Negarineh Islamic Art 7(19): 191-205.
51. Jame Tafseer Noor. 2005. Quran Multimedia Encyclopedia CD. Tehran and Qom: Computer Research Center for Islamic Sciences.
52. Kern, Lawrence. 2013. Religious Inscriptions in Islamic Architecture. Translated by Abdul Nasser Khayat. Ketab-e Mah-e Honar (166): 78-88.
53. Makinejad, Mehdi. 2018. Sultan's Treasure Researches. Iranian Academy of the Arts Publications (Institute for Authoring and Publishing Works of Art).
54. Memarian, Gholamhossein. 2005. Iranian Architectural Stylistics: Tehran: Soroush.
55. Nasr, Seyed Hossein. 1996. Muslim Youth and the Modern World. Tehran: Tarh-e No.
56. NoghrehKar, Abdul Hamid, Ali Mohammad Ranjbarkarmani, and Mehdi Hamzenejad. 2008. An Introduction to Islamic Identity in Architecture and Urban Planning. Tehran: Ministry of Housing and Urban Development, Architecture and Urban Design Office.
57. Pope, Arthur. 2007. Iran's Architecture. Translated by Gholamhossein Sadri Afshar. Tehran: Akhtaran.
58. Sahra Gard, Mehdi. 2017. Artistic Masterpieces in Astan Quds Razavi, Inscriptions of New Courtyard (Azadi). Mashhad: Astan Quds Razavi Printing and Publishing Institute.
59. SahraGard, Mahdi. 2011. A Review of the Status and Works of Muhammad Hossein Martyr al-Mashhadi in the Shrine of Imam Reza (AS) in the Artistic Manifestations of the Qajar School in Astan Quds Razavi. Mashhad: Astan Quds Razavi Institute of Artistic Creations.
60. Saidanlo, Javad, and Mohammad Kerminia. 2018. Semantics of the Face of Allah in the Holy Quran from the Perspective of Ayatollah Javadi Amoli. Mashakat (144): 122-143.
61. Shaistefar, Mahnaz. 2004. The Decorative Role and Message Delivery of the Inscription in Islamic Architecture. Ketab-e Mah-e Honar (89-90): 94-108.
62. Shariat, Zahra. 2007. Inscription Decorations of the Holy Threshold of Qom. Islamic Art Studies 4 (7): 89-110.
63. Taleghani, Seyed Mahmoud. 1979. Light from the Qur'an, 4th Volume. Tehran: Publishing Company.
64. Tavassoli, Mahmoud. 1989. Urban Design in the Old Context of Yazd City. Rudaki Printing House.
65. Yad Neghar Zaman Consulting Engineers. The Development of Imam Hossein's Holy Shrine.
66. Zomarshidi, Hossein. 1982. Reasonable Line. Tehran: Kayhan Publishing Organization.
| بازنشر اطلاعات | |
 |
این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است. |