دوره 9، شماره 3 - ( 6-1400 )
جلد 9 شماره 3 صفحات 18-1 |
برگشت به فهرست نسخه ها
چکیده: (5827 مشاهده)
ظهور اسلام و تأکید آن بر امر آموزش، در اندک زمانی مساجد را به پایگاه‌های اصلی تعلیم و تربیت مبدل نمود. با گذشت زمان و گسترش این دین در سرزمین‌های مختلف و همچنین توسعه علوم میان مسلمانان و افزایش جمعیت آنان، نیاز شدیدی به وجود ساختمانی برای برگزاری جلسات آموزشی احساس می‌شد. ازاین‌رو ساخت مدارس مستقل، از عصر سلجوقی آغاز و در دوره تیموری به اوج رسید. این روند از دوره صفویه به بعد با دگرگونی شکلی و ساختاری همراه گشت و ساختمانی جدید، تحت عنوان مسجد-مدرسه به وجود آمد که در دوره قاجار نیز با اندک تغییراتی مورد استفاده قرار گرفت. معماری مسجد-مدرسههای روزگار قاجار، همانند سایر ابنیه ساخته‌شده در این عصر پرتحول، دارای نوآوری‌هایی درخور توجه هستند که کمتر به آن پرداخته‌شده است. از آن جمله می‌توان به مسجد-مدرسه آقابزرگ کاشان اشاره داشت که از دید برخی، نوآورانه و از دید عده‌ای دیگر، ساختارشکنانه است. اولویت بخشیدن به جهتگیری اقلیمی بجای روی کردن به قبله، ساخت شبستانی گشوده بدون توجه به نیازهای عملکردی این فضا و تاکید بر طراحی در مقطع بجای پلان، از عمده‌ترین نکاتی هستند که این بنا را با سایر مسجد-مدرسههای ساخته شده در ایران متفاوت جلوه می دهد. پاسخ به دلایل نامتعارف بودن این بنا را می‌توان در بازخوانی مفاهیم و الگوهای معماری مسکونی کاشان و به‌کارگیری مجدد آن‌ها در مدرسه جستجو نمود. در این پژوهش، با رویکردی توصیفی-تحلیلی و با به‌کارگیری مطالعات کتابخانه‌ای، مشاهدات میدانی و بررسی و تجزیه و تحلیل اندام‌های مسجد-مدرسه آقابزرگ و مقایسه جزءبه‌جزء آن با عناصر مشابه در 10 نمونه از بناهای مسکونیِ هم‌دوره آن در کاشان، چنین به دست میآید که معمار این بنا، الگوهای معماری مسکونی را به‌صورت هوشمندانهای در طراحی این بنای مذهبی-آموزشی بازخوانی و استفاده نموده تا بتواند در عین حفظ ظاهر کلی یک مسجد-مدرسه، با بکارگیری عناصری چون بادگیر، مهتابی، گودال-باغچه، سهدری و پنج‌دری در قالب الگوهای کهنی چون خانه‌های پایین-بالا، بروار-میانوار-بروار، و سهدری-تالار-سهدری بتواند فضایی خانه مانند، برای زندگی شبانه‌روزی طلاب این مدرسه طرح نماید. بدین‌صورت، معمار این بنا، علاوه بر تأمین کارکردهای سنتی یک مسجد-مدرسه، با خلق فضایی انسانی از طریق به‌کارگیری الگوهای معماری مسکونی، برای کاربرانی که تمامی شبانه روز را در این ساختمان میگذرانند، خانه‌ای برای طالبان علم، بنا و حس بودن در خانه را برای آنان تداعی نموده است.
نوع مطالعه: پژوهشي |
موضوع مقاله:
مطالعات موضوعی در معماری و شهرسازی اسلامی (مانند ايده های فضائی- هندسی، نمادها، آرايه ها، احجام و غیره)
دریافت: 1398/4/23 | پذیرش: 1400/1/6 | انتشار: 1400/6/31
دریافت: 1398/4/23 | پذیرش: 1400/1/6 | انتشار: 1400/6/31
فهرست منابع
1. روین، عباسعلی، محسن نیازی. 1385. خانه‌های تاریخی کاشان، ویژگی‌های اقلیم‌شناختی معماری بومی کاشان. فصلنامه کاشان شناخت (۳) ۸۳-۸۴.
2. بیرشک،ثریا.۱۳۷۶.چگونگی روند توسعه و تکامل شکل‌گیری شهر کاشان در بستر تاریخ، مجموعه مقالات کنگره معماری و شهرسازی-جلد سوم،سازمان میراث فرهنگی کشور.
3. حاجي قاسمي، كامبيز. 1375. گنجنامه، فرهنگ آثار معماري اسلامي ايران، دفتر اول: خانه¬هاي كاشان. تهران: دانشگاه شهيد بهشتي
4. حائری مازندرانی،محمدرضا.۱۳۸۸. خانه،فرهنگ،طبیعت، انتشارات مرکز مطالعاتی و تحقیقاتی شهرسازی و معماری.
5. خردپیشه، علی، اكرم ابراهیمی نوید. 1394. تجلی تفکر شیعی در تزئینات معماری و شهرسازی، مسجد آقابزرگ کاشان. شیراز: اولین کنفرانس تخصصی معماری و شهرسازی ایران.
6. دانشگاه ملی. 1354. طرح جامع كاشان. وزارت مسكن و شهرسازي.
7. درانی، کمال. 1376. تاریخ آموزش و پرورش قبل و بعد از اسلام. تهران: انتشارات حکمت
8. روحی، علیرضا. 1391. تاریخچه مدارس در خراسان عصر سلجوقی،خراسان بزرگ. سال سوم،شماره ۶
9. طاهباز، منصوره. 1377. مسجد بهشت روی زمین. صفه: ۸۴-۹۳
10. طاهباز منصوره، جلیلیان شهربانو، موسوی فاطمه، کاظم‌زاده مرضیه. نورپردازی طبیعی در خانه‌های سنتی کاشان، نمونۀ موردی: خانۀ عامری‌ها. مطالعات معماري ايران. ۱۳۹۲; ۱ (۴) :۸۷-۱۰۸
11. طاهرسيما، سارا، هما ايراني بهبهاني و كاوه بذر افكن.1394. تبیینِ نقشِ آموزشيِ فضای باز در مدارس ايران با مطالعه تطبیقی مدارس سنتی تا معاصر، نمونه های موردی مدرسه¬های چهارباغ، دارالفنون و البرز. فصلنامه پژوهش های معماری اسلامی6 (3): ص 59
12. علاقه‌مند، سپیده، سعيد صالحی و فرهنگ مظفر. 1396. مطالعه تطبیقی معماری و محتوای مدارس ایران از دوره سنتی تا نوین. باغ نظر (۴۹): ۵-۱۸، ۱۰.
13. فرخ یار، حسین. 1370. نگاهی به بناهای تاریخی کاشان. کاشان: اداره میراث فرهنگی کاشان.
14. قاضی لواسانی، سمانه، و ديگران. 1396. بررسی اصول معماری پایدار در خانه‌های تاریخی شهر کاشان، نمونه موردی: خانه صالح، خانه عطارها، خانه اصفهانیان، خانه تهامی، خانه آل یاسین. سومین کنفرانس سالانه پژوهش‌های معماری، شهرسازی و مدیریت شهری:۳-۴
15. مجلسی، محمد باقر. 1361. بحارالانوار، ج ۸۵. بیروت: دار احیاء التراث العربی.
16. محدث نوری، حسین. 1320. مستدرک الوسایل و مستنبط المسایل، ج ۶ .
17. مرادی نسب، حسین، امير ماستیانی.1393. خلاقیت فضایی منظر شهری معماری ایران در مسجد مدرسههای دوره قاجاریه. اجلاس ملی معماری و منظر شهری پایدار. ص 2
18. مهدوی نژاد، محمدجواد، محمد حسين قاسم پور آبادی، و محمد لوی شبستری. 1391. گونه شناسی مسجد مدرسههای دوره قاجار. مطالعات شهر ایرانی اسلامی (۱۱)
19. نراقی، حسن.1348. آثار تاریخی شهرستان‌های کاشان و نطنز. تهران: انجمن آثار ملی.
20. وارثی، حمیدضا، علي زنگی آبادی وابوذر وفایی. 1358. سیر تحولات تاریخی و کالبدی بافت قدیم شهر کاشان. پژوهشنامه کاشان (3) ،صص155-127
21. وثيق، بهزاد، رضا قدردان قراملكي. 1395. مفهوم آموزش و تأثیر آن در معماری مدارس اسلامی، مقایسه¬ی تطبیقی مدارس سلجوقی و صفوی. فصلنامه پژوهش های معماری اسلامی12 (3): ص 42
22. هنرفر، لطف الله. 1350. گنجینه آثار ملی اصفهان. اصفهان: ميراث فرهنگي
23. يزدانفر، سيد عباس، محمد علي خان محمدي و محمد درويش. 1393. پاسخگويي به مراتب نيازهاي روانشناختي انسان در فضاهاي آموزشي با بهره گيري از آموزه هاي مدارس سنتي. فصلنامه پژوهش های معماری اسلامی (4) 1: ص 46
24. Alaghemand, Sepide and Saeed Salehi. 2016. Investigation on Concept and Architecture of Iranian Schools. Tehran: Bagh-e Nazar journal(49) . 5-18
25. Arvin Abbasali, and Mohsen niazi. 2006. Kashan Historic Houses; Climatic specifications of Kashan Regional Architecture. Kashan: Kashan Shenakht Journal(3), 83-84
26. Dorrani, Kamal. 1997. The History of Education before and after Islam in Iran. Tehran: Hekmat.
27. Farrokhyar Hossein. 1991. A Review of Kashan Houses. Kashan: Ministry of Cultural Heritage. 26
28. Ghazi Lavasani, Samaneh And Kamran Kasmaye. 2017. The Investigation of Sustainable principles in Historic Houses of Kashan. Tehran: Third Annual Conference of Architecture, Urbanization and City Management .
29. Haji Ghasemi, Kambiz. 1996. Ganjnameh Mansions of Kashan . Tehran: Shahid Beheshti University
30. Honarfar, Lotfollah. 1971. National Monuments Of Isfahan. Isfahan: Ministry Of Cultural Heritage.
31. Kheradpishe, Ali, and Akram Ebrahimi Navid. 2015. Reflection of Shiite belief in Ornaments of Architecture. Shiraz: AUC Conference.
32. Mahdavi Nejad, Javad and Muhammad Hussein Ghasempoor. 2012. Qajar Mosque-Schools Typology. Tehran: Iranian City Studies journal(11) .
33. Majlesi. 1983. Bahar Al-Anvar .Beirut: Dar Ahya Al-therath Al-Arabie. 98
34. Ministry of Housing. 1975. Masterplan of Kashan. Tehran: Melli University.
35. Mohaddeth Noori, Hossein. 1941. Mostadrek Al-vasayel : Volume 6 . 460
36. Moradi Nasab, Hossein and Amir Mastiani. 2014. Spatial Creativity of Qajar Mosque-Schools in City-scapes of Iran. Tehran: National Conference of Architecture and Sustainable Cityscapes.
37. Naraghi, Hassan. 1969. Historic Buildings of Kashan and Natanz. Tehran: Institue of National Monuments. 258-262.
38. Roohi, Alireza. 2012. History of Schools of Khorasan in Seljuk era. Mashhad: Khorasan-e Bozorg Journal. (6)
39. Tahbaz, Mansooreh. 1998. Mosque; A hevean on Earth. Tehran: Soffeh journal. 84-93
40. Tahersima, Sara and Kaveh Bazrafkan, 2015. Determining of educational role of Iranian school open spaces -Regarding the comparative investigation on traditional vs contemporary school. Tehran: Journal of Reasearch in Islamic Architecture(6). 59
41. Varesi, Hamid Reza and Ali Zangiabadi. 1979. Historic and Formal transitions in Kashan's Historic City. Kashan: journal of Kashan(3). 127-155
42. Vasiq, Behzad and Reza Ghadrdan Maleki. 2016. The Concept of Education and its impact on theArchitecture of Islamic Schools. Tehran: Journal of Reasearch in Islamic Architecture(12). 43
43. Yazdanfar, Sayyed Abbas and Mohammad Darvish. 2014. Responding the psychological needs of human in educational spaces using the lessons from traditional schools. Tehran: Journal of Reasearch in Islamic Architecture (4). 46
| بازنشر اطلاعات | |
 |
این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است. |