دوره 13، شماره 1 - ( 1-1404 )
جلد 13 شماره 1 صفحات 0-0 |
برگشت به فهرست نسخه ها
Download citation:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
Hojat I, Islami S Y, Seyedian S A, Motevalli S. (2025). A Reflection on the Evolution of the Concept of Vernacular Architecture in the Contemporary Era. JRIA. 13(1), doi:10.61186/jria.13.1.7
URL: http://jria.iust.ac.ir/article-1-1798-fa.html
URL: http://jria.iust.ac.ir/article-1-1798-fa.html
حجت عیسی، اسلامی سید یحیی، سیدیان سید علی، متولّی سارا. تأمّلی بر تحول مفهوم معماریِ بومی در دورۀ معاصر پژوهش‌هاي معماري اسلامي 1404; 13 (1) 10.61186/jria.13.1.7
عیسی حجت1 
، سید یحیی اسلامی1 ، سید علی سیدیان2 ، سارا متولّی*1
، سید یحیی اسلامی1 ، سید علی سیدیان2 ، سارا متولّی*1
1- گروه معماری، دانشکده معماری، دانشکدگان هنرهای زیبا، دانشگاه تهران.
2- گروه معماری، دانشکده هنر و معماری، دانشگاه مازندران.
2- گروه معماری، دانشکده هنر و معماری، دانشگاه مازندران.
چکیده: (423 مشاهده)
معماری بومی را برآیند تعاملِ خودبخودی انسان با بومِ پیرامونش می‌دانند. بومی که مجموعه‌ای از مؤلفه‌های جغرافیایی و انسانی آن را شکل داده است؛ و قابلیت‌های نهفته در آن، در تعامل با انسان‌های هر زمان و هر مکان، به فعلیت می‌رسد. معماری حاصل از این تعامل دوسویه میان انسان و بوم، در طولِ دوره‌های تاریخی به پیش می‌رفت تا آنجا که با گذار از سنت به مدرنیته رو به افول نمود و به تدریج، وضعیت بحرانی امروز معماری را پدید آورد. تأمل در مفهوم معماری بومی می‌تواند به شناسایی نحوۀ بهینۀ تعاملات میان انسان و بوم، و استخراج مؤلفه‌های مؤثر رهنمون شود تا زمینه‌ساز دستیابی معماران به ارزش‌های پایدار و لایه‌های عمیق معماری بومی شود که می‌تواند در دوره‌های مختلف تسری یافته و به‌روز گردد.
از این رو، این پژوهش با رویکرد کیفی بنیادی در پی آن است تا با بازخوانی مسیرِ پیدایش معماری بومی به شیوۀ تاریخی-تحلیلی، از زمانِ نخستین نمونه‌های مصنوعِ کالبدی تا وضعیتِ کنونی معماری، تأملی بر تحولات مفهوم معماری بومی از منظر پیدایشی و تکاملی داشته باشد. به همین منظور، با مرور نظام‌مند ادبیات موضوع در این حوزه، فراترکیب یا متاسنتزی در خصوص پیدایش معماری بومی انجام گرفته و معیارها و زیرمعیارهای مؤثر بر آن بومی شناسایی شده است. با استفاده از نرم‌افزار Gephi و تحلیل وابستگی این زیرمعیارها با نگاه شبکه‌ای، اثرگذاری و اثرپذیری آنها در نتیجۀ مقایسۀ زوجی، استنتاج و با بهره‌گیری از روش استدلالِ منطقی، ابرماتریس تبیین مؤلفه‌های مؤثر بر مفهوم معماری بومی تدوین گردیده است.
نتایج پژوهش، حکایت از آن دارد که معماری بومی یک مفهوم سیال و پویا است و در طول زمان‌ها و در گسترۀ مکان‌ها، جاری و ساری است. از این رو، معماری بومی را نمی‌توان صرفاً مقید به دورانِ گذشته دانست؛ بلکه در هر دوره بر اثر تعامل دو خوشه کلان از مؤلفه‌های انسانی و مؤلفه‌های جغرافیایی پیدایش می‌یابد. معیارهای خوشۀ جغرافیایی، عبارتند از آب و هوا، عوارض طبیعی، منابع طبیعی، گونههای گیاهی، و گونههای جانوری که مجموع این 5 معیار، منجر به پیدایش 22 زیرمعیار از جمله بارش و رطوبت، تابش و دما، وزش باد و تهویه، و... می‌شود. معیارهای خوشۀ انسانی هفت مورد به شرح جسمانی، اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، معنوی-دینی، هنری-ادبی، و فنی-مهندسی هستند که 21 زیرمعیار را پدید می‌آورند و معیشت، عادات و هنجارها، خوراک، و پوشاک، و... را در بر می‌گیرند. تعاملات این دو خوشه، به پیدایش 43 زیرمعیار مؤثر بر معماری بومی منتج می‌شود. این زیرمعیارها، مفاهیمی ثابت، فرامکان، و فرازمان هستند که در هر دوره وابسته به زمان و مکان، مشخصه‌های کالبدی متنوعی پیدا می‌کند.
از این رو، این پژوهش با رویکرد کیفی بنیادی در پی آن است تا با بازخوانی مسیرِ پیدایش معماری بومی به شیوۀ تاریخی-تحلیلی، از زمانِ نخستین نمونه‌های مصنوعِ کالبدی تا وضعیتِ کنونی معماری، تأملی بر تحولات مفهوم معماری بومی از منظر پیدایشی و تکاملی داشته باشد. به همین منظور، با مرور نظام‌مند ادبیات موضوع در این حوزه، فراترکیب یا متاسنتزی در خصوص پیدایش معماری بومی انجام گرفته و معیارها و زیرمعیارهای مؤثر بر آن بومی شناسایی شده است. با استفاده از نرم‌افزار Gephi و تحلیل وابستگی این زیرمعیارها با نگاه شبکه‌ای، اثرگذاری و اثرپذیری آنها در نتیجۀ مقایسۀ زوجی، استنتاج و با بهره‌گیری از روش استدلالِ منطقی، ابرماتریس تبیین مؤلفه‌های مؤثر بر مفهوم معماری بومی تدوین گردیده است.
نتایج پژوهش، حکایت از آن دارد که معماری بومی یک مفهوم سیال و پویا است و در طول زمان‌ها و در گسترۀ مکان‌ها، جاری و ساری است. از این رو، معماری بومی را نمی‌توان صرفاً مقید به دورانِ گذشته دانست؛ بلکه در هر دوره بر اثر تعامل دو خوشه کلان از مؤلفه‌های انسانی و مؤلفه‌های جغرافیایی پیدایش می‌یابد. معیارهای خوشۀ جغرافیایی، عبارتند از آب و هوا، عوارض طبیعی، منابع طبیعی، گونههای گیاهی، و گونههای جانوری که مجموع این 5 معیار، منجر به پیدایش 22 زیرمعیار از جمله بارش و رطوبت، تابش و دما، وزش باد و تهویه، و... می‌شود. معیارهای خوشۀ انسانی هفت مورد به شرح جسمانی، اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، معنوی-دینی، هنری-ادبی، و فنی-مهندسی هستند که 21 زیرمعیار را پدید می‌آورند و معیشت، عادات و هنجارها، خوراک، و پوشاک، و... را در بر می‌گیرند. تعاملات این دو خوشه، به پیدایش 43 زیرمعیار مؤثر بر معماری بومی منتج می‌شود. این زیرمعیارها، مفاهیمی ثابت، فرامکان، و فرازمان هستند که در هر دوره وابسته به زمان و مکان، مشخصه‌های کالبدی متنوعی پیدا می‌کند.
نوع مطالعه: پژوهشي |
موضوع مقاله:
تبیین و تحلیل آخرین دستاوردهای نظری و عملی در معماری و شهرسازی اسلامی
دریافت: 1403/10/29 | پذیرش: 1403/12/10 | انتشار: 1404/1/27
دریافت: 1403/10/29 | پذیرش: 1403/12/10 | انتشار: 1404/1/27
فهرست منابع
1. اراکی، محسن. 1393. درس خارج فقه نظام عمران شهری. جزوات الکترونیکی جلسات کلاسی پاییز 1393.
2. اسلامی، سید غلامرضا. 1392. درس‌گفتار مبانی نظری معماری، عینکمان را خودمان بسازیم. تهران: پژوهشکده هنر و علم معمار.
3. الکساندر، کریستوفر. 1384. یادداشت‌هایی بر ترکیب فرم. ترجمۀ سعید زرین‌مهر. تهران: روزنه.
4. الکساندر، کریستوفر. 1392. معماری و راز جاودانگی، راه بی‌زمان ساختن. ترجمۀ مهرداد قیومی بیدهندی. تهران: روزنه.
5. اشرافی، نسیم. 1397. بازشناسی ساحت وجودی فطرت به‌عنوان سامانه معرفتی معمار مسلمان در خلق اثر معماری و شهرسازی اسلامی (با تأکید بر آموزه‌های دینی و قرآنی). پژوهش در هنر و علوم انسانی 3 (4): 1- 11.
6. تافلر، الوین. 1383. شوک آینده. ترجمۀ حشمت‌اله کامرانی. تهران: سیمرغ.
7. حجت، عیسی. 1390. مشق معماری. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
8. حجت، عیسی. 1391. آموزش معماری از آموزش سینه به سینه تا آموزش شانه به شانه. فصلنامه آموزش مهندسی ایران 14 (56): 37-53.
9. حجت، عیسی. 1393. سنت و بدعت در آموزش معماری. تهران: دانشگاه تهران.
10. داوری اردکانی، رضا. 1392. فلسفه و آینده‌نگری. تهران: سخن.
11. دوکسیادس، کنستانتین ای. 1392. معماری مرحلۀ تحول. ترجمۀ محمود رازجویان. تهران: مرکز چاپ و انتشارات دانشگاه شهید بهشتی.
12. حسن‌زاده آملی، حسن. بی تا. دروس معرفت نفس: دفتر 2. فایل الکترونیکی.
13. فرشاد، محسن. 1384. اندیشه‌های کوانتومی مولانا: پیوند علم و عرفان. تهران: علم.
14. گروت، لیندا، و دیوید وانگ. 1391. روش‌های تحقیق در معماری. ترجمه‌ی علیرضا عینی‌فر. تهران: دانشگاه تهران.
15. مسائلی، صدیقه. 1388. نقشه پنهان به مثابه دست‌آورد باورهای دینی در مسکن سنتی کویری ایران. هنرهای زیبا (37): 27-38.
16. مطهری، مرتضی. 1380. فلسفۀ تاریخ. تهران: بنیاد علمی و فرهنگی استاد شهید مرتضی مطهری.
17. نقره‌کار، عبدالحمید. 1391. جزوه آموزشی حکمت هنر اسلامی. تهران: اداره انتشارات دانشگاه علم و صنعت ایران.
18. نقره‌کار، عبدالحمید، مهدی حمزه‌نژاد، علی محمد رنجبر کرمانی. 1387. درآمدی بر هویت اسلامی در معماری و شهرسازی. تهران: طرح و نشر پیام سیما.
19. نورمحمدی، سوسن. 1388. درک سرشت فضای معماری با تأمل در تشابه فضا در سکونتگاه‌های بومی. رسالۀ دکتری معماری، دانشگاه تهران.
20. Abdulmueen Hasan, Nada. 2022. The Swarm City- Characteristics of the Swarm Intelligence System in the Traditional Arab City. International Journal of Design & Nature and Eco-dynamics 17 (1): 17-28. [DOI:10.18280/ijdne.170103]
21. Alexander, Christopher. 1964. Notes on the Synthesis of Form. Massachusetts: Harvard University Press.
22. Alexander, Christopher. 1965. A City is Not a Tree. Design (206).
23. Alexander, Christopher. 2005. Notes on the Synthesis of Form. Translated by Saeed Zarrimehr. Tehran: Rozane.
24. Alexander, Christopher. 2013. The Timeless Way of Building. Translated by Mehrdad Ghayumi Bidhendi.
25. Araki, Mohsen. 2014. Advanced Urban Jurisprudence Course. Electronic Class Notes for Autumn 2014.
26. Ashrafi, Nasim. 2018. Clarifying of Muslim Architect's Innate System in the Production of Islamic Architecture and Urbanism. Research in the Arts and Humanities 3 (4): 1-11.
27. Ballantyne, Andrew. 2007. Deleuze and Guattri for Architects. Oxford: Routledge [DOI:10.4324/9780203934203]
28. Davari Ardakani, Reza. 2013. Philosophy and Futurism. Tehran: Sokhan.
29. Delanda, Manuel. 2006. A New Philosophy of Society: Assemblage Theory and Social Complexity. Bloomsbury.
30. Delanda, Manuel. 2019. Assemblage Theory. Edinburgh: Edinburgh University Press.
31. Doxiadis, Constantinos Apostolou. 2013. Architecture in Transition. Translated by Mahmoud Razjouyan. Tehran: Shahid Beheshti University Printing and Publishing Center.
32. Eslami, Seyed Gholamreza. 2013. Lecture on the Theoretical Foundations of Architecture, Let's Make our Own Glasses. Tehran: Research Institute of Arts and Elm-e Memar.
33. Farshad, Mohsen. 2005. Rumi's Quantum Thoughts: The Connection of Science and Mysticism. Tehran: Elm.
34. Groat, Linda, and David Wang. 2002. Architectural Research Methods. Translated by Alireza Einifar. Tehran: University of Tehran Press
35. Guttari, Felix. 2000. The Three Ecologies. London: The Athlone Press.
36. Hall, Edward T. 1959. The Silent Language. New York: Doubleday.
37. Hassanzade Amoli, Hassan. No Date. Self-Knowledge Lessons, 2nd Volume. Electronic File.
38. Hillier, Bill. 1984. The Social Logic of Space. Cambridge University Press. [DOI:10.1017/CBO9780511597237]
39. Hillier, Bill. 1996. Space Is the Machine, Space Syntax, A Configurational Theory of Architecture. Cambridge: Cambridge University Press.
40. Hojjat, Isa. 2011. Architecture Practice. Tehran: University of Tehran Press.
41. Hojjat, Isa. 2013. Evolution of the Architectural Education in Iran, from Chest-to-Chest education to Shoulder-to-Shoulder Education. Iranian Journal of Engineering Education 14 (56): 37-53.
42. Hojjat, Isa. 2014. Tradition and innovation in architecture Instruction. Tehran: University of Tehran Press.
43. Johnson, Steven. 2002. Emergence: The Connected Lives of Ants, Brains, Cities, and Software. New York: Scribner.
44. Lang, Jon, and Walter Moleski. 2010. Functionalism Revisited, Architectural Theory and Practice and the Behavioral Sciences. London and New York: Routledge.
45. Leach, Neil. 2009. Swarm Urbanism. Architectural Design (79) 4: 56-63. [DOI:10.1002/ad.918]
46. Leach, Neil. 2022. Architecture in the Age of Artificial Intelligence, An Introduction to AI for Architects. London: Bloomsbury. [DOI:10.5040/9781350165557]
47. Leach, Neil, and Roland Snooks. 2010. Swarm Intelligence, Architectures of Multi-Agent Systems. Shanghai: Architecture Shanghai University of Hongkong.
48. Masaeli, Sedigheh. 2009. Hidden Plan, the Consequence of Religious Beliefs in Traditional Desert House of Iran. Honar-ha-ye-Ziba (37): 27-38.
49. Maslow, Abraham. 1943. A Theory of Human Motivation. Psychological Review (50): 370-396. [DOI:10.1037/h0054346]
50. Motahhari, Morteza. 2001. Philosophy of History. Tehran: Scientific and Cultural Foundation of Martyr Morteza Motahhari.
51. Noghrekar, Abd-al-hamid. 2012. The Wisdom of Islamic Art Educational Booklet. Tehran: Iran University of Science and Technology.
52. Noghrekar, Abd-al-hamid, Mahdi Hamzenezhad, and Ali Muhammad Ranjbar Kermani. 2008. Introduction to Islamic Identity in Architecture and Urbanism. Tehran: Payam-e Sima Planning and Printing Corporation.
53. Noormohammadi, Soosan. 2009. Understanding of Essence of Architectural Space with Reflection on the Similarities of Space in Vernacular Dwellings. PhD Thesis, University of Tehran.
54. Rappaport, Amos. 1969. House, Form, Culture. Englewood Cliffs: Prentice-Hall.
55. Rappaport, Amos. 1977. Human Aspects of Urban Form. Pergamon Press.
56. Roggema, Rob. 2008. Swarm Planning: Development of a New Planning Paradigm, Which Improves the Capacity of Regional Spatial Systems to Adapt to Climate Change. ASN Events.
57. Roggema, Rob. 2016. Smart by Nature: The Use of Swarm Planning in Creating Productive and Adaptive Urban Landscapes. In Proceedings of the 8th Conference of The International Forum on Urbanism (True Smart and Green City?). [DOI:10.3390/ifou-D011]
58. Salingaros, Nikos. 2010. Algorithmic Sustainable Design: Twelve Lectures on Architecture. Kathmandu, Nepal: Vajra Books.
59. Toffler, Alvin. 2004. Future Shock. Translated by Heshmatollah Kamrani. Tehran: Simorgh.
ارسال پیام به نویسنده مسئول
| بازنشر اطلاعات | |
 |
این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است. |
Journal of Researches in Islamic Architecture is licensed under a Creative Commons Attribution-ShareAlike 4.0 International License.
