دوره 9، شماره 2 - ( 4-1400 )
جلد 9 شماره 2 صفحات 18-1 |
برگشت به فهرست نسخه ها
دانشگاه تهران
چکیده: (3530 مشاهده)
مسجد به مثابه کانونی عبادی-اجتماعی برای ادامه حیات پویا نیازمند ارتباطی قوی با حوزه کارکردی خود است. این ارتباط با زمینه از طریق پیوندی انسانی، کالبدی و طبیعی با محیط بیرونی محقق می‌شود. در این پژوهش، تحلیل این پیوند به فضای ورودی مسجد، از محیط بیرون تا ورودی شبستان محدود شده است. فرض بر این است که مسیر بیرون به درون در آماده سازی نمازگزاران برای دریافت حس معنوی تقرب به شبستان مسجد، نقش مهمی دارد. بسته به نوع طراحی، گاه این مسیر در فضای بسته و گاه در فضای باز و نیمه باز شکل می‌گیرد. هدف پژوهش تبیین کیفیت فضای مابین در پیوند بیرون و درون مسجد برای اصلاح وضعیت مساجد موجود و بهبود طراحی مساجد بعدی است. پرسش اصلی این است که ویژگی‌های عملکردی و معنایی معرف این مسیر در ساختارهای سنتی و مدرن چگونه است؟ این ارتباط از جهت ساختاری-عملکردی و تأثیر آن بر دریافت معانی ضمنی چگونه قابل تبیین است؟ روش پژوهش استدلال منطقی است و در آن ویژگی‌های فضای مابین در گذر از بیرون به درون مسجد در سه بعد ساختار، عملکرد و معنا در دوازده نمونه منتخب از مساجد معاصر منطقه‌ای تهران، در طیفی از سنتی تا مدرن، تحلیل شده است. پس از بررسی ویژگی‌های ساختاری و عملکردی پیوند بیرون و درون مسجد، معانی ضمنی آن با استفاده از فن تمایز معنایی، در دو گروه متمایل به سنتی و متمایل به مدرن، تحلیل شده است. مدل تدوین شده، با معرفی عناصر کلیدی، بر توجه به ایجاد تعادل میان ابعاد ساختاری، عملکردی و معنایی در شکل‌گیری فضای مابین بیرون و درون مسجد تاکید می‌کند. یافته‌ها نشان می‌دهد که در طراحی اکثر مساجد معاصر به جای به روز شدن مبانی معنوی نهفته در الگوهای سنتی، کارایی عبادی و اجتماعی مسجد بیشتر به کارکردهای روزمره تقلیل یافته است. این نتایج، در نظم و سلسله‌مراتب لایه‌های فضایی پیوند بیرون و درون مسجد، الگوهای سنتی را نسبت به الگوهای مدرن در بیشتر عوامل تاثیرگذار، موفق‌تر نشان می‌دهد. به عبارت دیگر، در بسترهای کالبدی-اجتماعی مختلف، نوآوری‌های طراحی نباید موجب تضعیف اصول ساختاری-عملکردی و معانی ضمنی ورود به فضای عبادی مسجد شوند. بنابراین، معانی و مفاهیم وعملکردهای متناسب با نیازهای روز باید با درک عمیق از محتوای شکل‌گرفته در طول زمان، در ساختارهای نو، در سلسله مراتبی منطقی جانمایی شوند، تا مسیر تعالی و تکامل معانی نهفته در معماری غنی مساجد ایرانی استمرار یابد.
نوع مطالعه: پژوهشي |
موضوع مقاله:
تحلیل، آسيب شناسی و نقد آثار و مکاتب معماری و شهرسازی از منظر اسلامی
دریافت: 1398/12/19 | پذیرش: 1399/7/19 | انتشار: 1400/4/15
دریافت: 1398/12/19 | پذیرش: 1399/7/19 | انتشار: 1400/4/15
فهرست منابع
1. آزادی، مصطفی، و ملیحه تقی‌پور. 1396. مقایسه‌ی ساختار فضایی- عملکردی مسجد امام اصفهان و مسجد وکیل شیراز. پژوهش‌های معماری اسلامی 5 (14): 105- 120.
2. اکبرزاده، محسن، مرضیه پیراوی ونک، و فرهنگ مظفر. 1398. نقد معماری مسجد نصیر الملک شیراز براساس نصوص دینی. باغ نظر 16 (78): 68-53.
3. بدیعی، ناهید. 1381. جداره‌ها، حریم وصل. رساله‌ی دکتری معماری. استاد راهنما: دکتر مهدی حجت. تهران: دانشگاه تهران.
4. پاکزاد، جهانشاه.1390. مقالاتی در باب معماری و طراحی شهری. تهران: انتشارات آرمانشهر.
5. پورجعفر، محمدرضا، آرین امیرخانی، و محمد رضا لیلیان. 1390. معماری مساجد مدرن و معاصر. تهران: طحان.
6. حجت، عیسی، و مهدی ملکی. 1391. همگرایی سه گونه بنیادین هندسی و پیدایش هندسه مسجد ایرانی. هنرهای زیبا- معماری و شهرسازی (17): 5- 16.
7. حمزه‌نژاد، مهدی، و مائده عربی. 1393. بررسی اصالت اسلامی ایرانی در مساجد نوگرای معاصر- مطالعه موردی: طرح مسجد چهارراه ولی‌عصر(عج) تهران. مطالعات شهر ایرانی اسلامی (15): 47- 61.
8. ذهبی، نازنین. 1397. سازماندهی انتظام فضایی در معماری مساجد (نمونهی موردی مسجد ساوه). معماری‌شناسی/نشریه اختصاصی معماری و شهرسازی ایران 1(6): 1- 10.
9. رضاخوانی، ژیلا. 1392. مفصل در معماری: نسبت میان اجزای معماری در مفصل. رساله‌ی دکتری معماری. استاد راهنما: دکتر مهدی حجت. تهران: دانشگاه تهران.
10. رضازاده، راضیه. 1383. بررسی نقش معماری در تداعی معانی و انتقال مفاهیم معماری مسجد: سنتی و نوآورانه. هنرهای زیبا (18): 37- 48.
11. حاجی‌ابراهیم زرگر، اکبر. 1386. راهنمای معماری مساجد. تهران: انتشارات دید.
12. سجادزاده، حسن، ماندانا یوسفی، و محمد یوسفی. 1395. ارزیابی مؤلفه‌های اجتماع‌پذیری در کیفیت‌بخشی به مساجد محلی ایران (نمونه موردی: مسجد چمن‌چوپانان، مسجد شالبافان و مسجد کولانج شهر همدان). پژوهش‌های معماری اسلامی 4 (10): 29- 47.
13. سلطانی‌فر، هادی. 1395. دگرگونی جایگاه مسجد جامع در پیکره بندی فضایی شهر اسلامی- مورد مطالعه: مسجد جامع شهر سبزوار. پژوهش‌های معماری اسلامی 4(11): 107- 125.
14. سلیمانی، امیر، محمد حسین رحیمی، و مهدی خاکزند. 1394. بررسی اهمیت، اولویت و اصالت فضای باز در مسجد. پژوهش‌های معماری اسلامی 3 (9): 47-34.
15. شاطریان، رضا. 1390. تحلیل معماری مساجد ایران. تهران: نورپردازان.
16. صادقی، علیرضا، مهدی خاکزند، و امید باقرزاده. 1397. بازشناخت مؤلفه‌های مؤثر بر شکل‌گیری مکان در شهر ایرانی اسلامی؛ مورد پژوهی: مسجد نصیرالملک و مسجد جامع عتیق شیراز. پژوهش‌های معماری اسلامی 6 (20): 49- 68.
17. صالحی‌نیا، مجید، و فاطمه شاه‌مرادی. 1396. مطالعه روانشناسانه تأثیر معماری مسجد جامع(عتیق) اصفهان بر رفتار استفاده‌کنندگان. مرمت و معماری ایران 7 (13): 107- 122.
18. فلاحت، محمد صادق. 1383. نقش طرح کالبدی در حس مکان- مقایسه حس مکان پنج مسجد معاصر با طرح سنتی و نوآورانه در تهران. رساله دکتری معماری. استاد راهنما: علیرضا عینی‌فر. تهران: دانشگاه تهران.
19. کاظمی، لیلا، شبنم اکبری نامدار، میرسعید موسوی، و حسن ستاری ساربانقلی. 1397. مقایسه تطبیقی هندسه مسجد امام اصفهان و مسجد سلیمانیه استانبل بر اساس مفاهیم کهن‌الگویی. معماری اقلیم گرم و خشک 6 (8): 119- 138.
20. کرامتی، غزال. 1387. بازخوانی همنشینی نرم‌فضا و سخت‌فضا در معماری ایرانی. رساله دکتری معماری. استاد راهنما: دکتر شهیندخت برق جلوه، دکتر سید غلامرضا اسلامی. استاد مشاور: دکتر علیرضا عینی‌فر. تهران. دانشگاه آزاد اسلامی. واحد علوم و تحقیقات.
21. لاوسون، برایان. 1396. زبان فضا. ترجمه‌ی علیرضا عینی‌فر و فؤاد کریمیان. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
22. مایس، پی‌یرفون. 1383. نگاهی به مبانی: از فرم تا مکان. ترجمه‌ی سیمون آیوازیان. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
23. میرشاهزاده، شروین، سید غلامرضا اسلامی، و علیرضا عینی‌فر. 1390. نقش فضای مرزی- پیوندی، در فرآیند آفرینش معنا: ارزیابی توان معنا آفرینی فضا به کمک رویکرد نشانه شناسی. هویت شهر (9): 5- 16.
24. نصر، حسین. 1394. هنر و معنویت اسلامی. ترجمه‌ی رحیم قاسمیان. تهران: مؤسسه انتشارات حکمت.
25. نعمتی‌مهر، مرضیه‌السادات. 1384. اصل کلیت در طراحی شهری. هنرهای زیبا (22): 5- 14.
26. نقره‌کار، عبدالحمید. 1398. مبانی نظری معماری. تهران: انتشارات دانشگاه پیام نور.
27. سلا نقی‌زاده، محمد. 1394. آموزه‌های قرآنی و شهر آرمانی اسلام. پژوهش‌های معماری اسلامی 3 (8): 46- 67.
28. نکویی، نسیم‌السادات، کورش مؤمنی، و کورش عطاریان. 1397. بررسی حس تعلق به مکان در بناهای مذهبی- تاریخی در راستای افزایش تعامل ساکنین محله با بنا (نمونه موردی: مسجد جامع اصفهان). معماری و شهرسازی ایران 9 (16): 85- 100.
29. نوروزی، رضا. 1391. بررسي مفهومي مفصل در سازمان كالبدي معماري. شهر و معماری بومی (3): 19- 33.
30. Akbarzade, Mohsen, Marziye Piravi Vanak, and Farhang Mozafar. 2019. Criticism of the Architecture of the Nasir al-Molk Mosque in Shiraz based on Religious Scriptur. Bagh-e-Nazar16(78): 53-68.
31. Azadi, Mostafa, and Malihe Taghipur. 2016. Comparison of Spatial-Functional Structure of Imam Mosque of Isfahan and Vakil Mosque of Shiraz. Researches in Islamic Architecture 5(14): 105-120.
32. Badiei, Nahid. 2002. Crust, Connection Privacy. Thesis of Master in Architecture. Under Supervision of Dr. Mehdi Hojjat. Tehran: University of Tehran.
33. Diz-Mellado, Eduardo, Carmen Galan-Marin, Carols Rivera-Gomez. 2020. Adaptive Comfort Criteria in Transitional Spaces. A Proposal for Outdoor Comfort. Proceeding of Multidisciplinary Digital Publishing Institute 38(1): 13. [DOI:10.3390/proceedings2019038013]
34. Falahat, Mohammad Sadegh. 2004. The Role of Physical Design in Sense of Place. Comparison of Sense of Place of Five Contemporary Mosques with Traditional and Innovative Design in Tehran. Thesis of Master in Architecture. Under Supervision of Dr. Alireza Eynifar. Tehran: University of Tehran.
35. Ghouchani, Mahya, Mohammad Taji, and Fateme Kordafshar. 2019. The Effect of Qibla Direction on the Hierarchy of Movement in Mosque: A Case Study of Mosque in Yazd, Iran. Frontiers of Architectural Research (8): 396-405. [DOI:10.1016/j.foar.2019.01.002]
36. Haji Ebrahim Zargar, Akbar. 2007. Mosque Architecture Guide. Tehran: Did.
37. Hamze Nezhad, Mahdi, and Maede Arabi. 2014. A Survey of Iranian Islamic Originality in Contemporary Modern Mosques- A Case Study: Design of Valiasr Mosque in Tehran. Studies on Iranian Islamic City (15): 48-61.
38. Hojjat, Esa, Mehdi Maleki. 2012. Convergence of the Three Basic Geometric Types and the Geometry of the Iranian Mosque. Honar-ha-ye-Ziba-Memari-va-Shahrsazi (17): 5-16.
39. Kazemi, Leyla, Shabnam Akbari Namdar, Mirsaeed Musavi, and Hasan Satari Sarbangoli. 2018. Comparative Comparison of Geometry of Imam Mosque of Isfahan and Soleimani Mosque of Istanbul based on Ancient Conceptual Concepts. Architectural Journal of Hot and Dry Climate 6 (8): 119-138.
40. Keramati, Ghazal. 2008. Refreshing Soft Space and Hard Space Companionship in Iranian Architecture. Thesis of Master in Architecture. Under Supervision of Dr Shahindokht Bargh Jelve, Dr Seyed Gholam reza Eslami. Adviser: Dr. Alireza Eynifar. Tehran: University of Tehran.
41. Krstic, Hristina, Annalisa Trentin, Goran Jovanovic. 2016. Interior-Exterior Connection in Architectural Design Based on the Corporation of Spatial in Between Layers. Study of Four Architectural Projects. SPATIUM (36): 84-91. [DOI:10.2298/SPAT1636084K]
42. Lawson, Brayan. 2017. Language of Space. Translated by Alireza Eynifar and Foad Karimiyan. Tehran: University of Tehran.
43. Lee, You-Mi, Suk-Kyung Kim, Ha-Ni Moon. 2013. Intermediary Spaces Linking Urban Space to Building: Function and User Satisfaction in Three Mixed-Use Complexes. Sustainable Development 6(9): published by Canadian Center of Science and Education. [DOI:10.5539/jsd.v6n9p12]
44. Mays, Pierphon. 2014. Take a Look at the Basics: From Form to Place. Translated by Simun Ayvaziyan. Tehran: University of Tehran.
45. M.H.Al-Muqaram, Asmaa, Jinan Hassan Al-Anbaki. 2014. In Between Space in Architecture A study in Nature of Active. Geometry and Technology 32(2): 19-44.
46. Mirshahzade, Shervin, Seyed Gholamreza Eslami, and Alireza Eynifar. 2011. The Role of Linked Border Space. In the Process of Creating Meaning: Evaluating the Potential of Spatial Semantics Using the Semiotics Approach. Hoviat-i-Shahr (9): 5-16.
47. Mustafa, Farsi Ali, and Ahmad Sanusi Hassan. 2013. Mosque Layout Design: An Analytical Study of Mosque Layouts in the Early Ottoman Period. Frontier of Architectural Research (2): 445-456. [DOI:10.1016/j.foar.2013.08.005]
48. Naghizade, Mohammad. 2015. Quranic Teaching and the Ideal City of Islam. Islamic Architecture Researches 3(8): 46-67
49. Nasr, Hossein. 2015. Islamic Art and Spirituality. Translated by Rahim Ghasemian. Tehran: Hekmat Publishing Institute.
50. Nekuyi, Nasim Sadat, Kurosh Momeni, and Kurosh Atariyan. 2018. Investigating the Sense of Belonging to a Place in Religious-Historical Buildings in order to increase the Interaction of the Residents of the Neighborhood with the Building (Case Study: Isfahan Grand Mosque. Iranian Journal of Architecture and Urban Planning 9(16): 85-100.
51. Nemati Mehr, Marziye Sadat. 2005. The Principle of Generality in Urban Design. Honar-Ha-Ye-Ziba-Memari-Va-Shahrsazi (22): 5-14.
52. Noghrekar, Abdolhamid.2019. Theoretical Foundations of Architecture. Tehran: Payame Noor University Press.
53. Noruzi, Reza. 2011. A MAFSAL Conceptual Review of the Physical Architecture Organization. Shar va Memari Boomi (3): 19-33
54. Pakzad, Jahanshah. 2011. Articles on Architecture and Urban Design. Tehran: Armanshahr.
55. Poorjafar, Mohammad Reza, Aryan Amir Khani, and Mohammad Reza Liliyan. 2011. Modern and Contemporary Mosque Architecture. Tehran: Tahan.
56. Reza Khani, Zhila, 2013. MAFSAL in Architecture: Ratio between Architectural Components in the MAFSAL. Thesis of Master in Architecture. Under Supervision of Dr. Mehdi hojjat. Tehran: University of Tehran.
57. Rezazade, Razie. 2004. Investigating the Role of Architecture in Meaning Associating and Transferring Mosque Architecture Concepts: Traditional and Innovative. Honar-Ha-Ye-Ziba-Memari-Va-Shahrsazi (18): 37-48.
58. Sadegi, Alireza, Mehdi Khakzand, and Omid bagherzade. 2018. Recognition of the Components Affecting the Formation of Place in the Islamic Iranian City; Case study: Nasir Al-Molk Mosque and Atiq Grand Mosque of Shiraz. Researches in Islamic Architecture 6(20): 49-68.
59. Salehiniya, Majid, and Fateme Shahmoradi. 2017. Psychological Study of the Effect of Architecture of Isfahan Grand Mosque (Atiq) on User Behavior. Iranian Restoration and Architecture 7(13): 107-122.
60. Sajadzade, Hassan, Mandana Usefi, and Mohammad Usefi. 2016. Assessing the Components of Socialization in the Quality of Local Mosques in Iran (Case study: Chaman Chupanan Mosque, Shalbafan Mosque and Kolang Mosque in Hamadan). Researches in Islamic Architecture 4(10): 29-47.
61. Soleymani, Amir, Mohammad Hoseyn Rahimi, and Mehdi Khakzand. 2015. Investigating the Importance, Priority and Originality of Outdoor Space in the Mosque. Researches in Islamic Architecture 3(9): 34-47.
62. Soltanifar, Hadi. 2016. Transforming Position of Jame Masjed in Spatial Configuration of the Islamic City-Case Study: Masjed Jame Sabzevar. Researches in Islamic Architecture 4(11): 107-125.
63. Shaterian, Reza. 2011. Architecture Analysis of Iranian Mosques. Tehran: Norpadazan.
64. Sutarjo, Budiono, Endang Titi Sunarti Darjosanjoto, Muhammad Faqih. 2018. The Elements of Local and Non-Local Mosque Architecture for Analysis of Mosque Architecture Changes in Indonesia. The International Journal of Engineering and Science (IJES) 12(7): 8-16.
65. Zohbi, Nazanin. 2018. Organizing Spatial Discipline in Mosque Architecture (Case Study of Saveh Mosque). Memari Shenasi/ Iranian Journal of Architecture and Urban Planning 1(6): 1-10.
| بازنشر اطلاعات | |
 |
این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است. |